مسئله وحدت تاریخی خود معمایی تاریخی است، چرا یاسپرس انسان را مبدا تاریخ قرار می دهد؟ - نوای پرنده پارسی

عضو هیئت علمی گروه فلسفه دین و کلام پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اضافه نمود: برای درک فلسفه تاریخ یاسپرس باید اندیشه های اسپینوزا، وبر و هایدگر را دنبال کرد. بینش علمی نیز برای او اهمیت دارد. یاسپرس در پی نگاهی کلی به تاریخ است زیرا از نظر او تاریخ برای فلسفه ورزی اهمیت دارد.

او سپس به مرور کتاب پرداخت و اشاره نمود: یاسپرس در مقدمه می نویسد که هدف و مسئله اش این است که سه سوال را آنالیز کند: تاریخ از کجا می آید؟ به کجا می رود؟ چه معنایی دارد؟ می توان گفت کتاب بر اساس این پرسش ها سه بخش دارد؛ در بخش اول به مباحث فلسفی می پردازد و در بخش دوم به فلسفه سیاسی و آینده پژوهشی. بخش سوم نیز به معنا و فایده تاریخ اختصاص دارد. برخلاف فیلسوفان اسلامی یاسپرس می خواهد از فلسفه تاریخ برای امروز و مسائل دوران معاصر استفاده کند.

یاسپرس می خواهد ساختمان کل تاریخ را تحلیل کند. او در طرح خود برای آنالیز تاریخ، آن را به سه دوره تقسیم می نماید: پیشاتاریخ، تاریخ یا دوران محوری و دوران نو. در این طرح مبدا و انتهای تاریخ معین نیست. دوره اول دوره ای است که اطلاعات و معینات مستندی از آن در دست نیست. در دوره محوری تمدن های بزرگ مانند تمدن هند، چین و غرب شکل می گیرند. دوره سوم از قرن پانزده آغاز می گردد و ویژگی های اساسی این دوره پیدایش نگاه نو به علم و تکنیک است.

حسینی ادامه داد: از نظر یاسپرس در دوره محوری اتفاقاتی مهم افتاده است که این دوره را اصل و مبنای تاریخ می نماید. یاسپرس بر اساس این دوره نظریه موازات تاریخی را مطرح می نماید؛ از نظر او در چین و هند و غرب تلاطماتی تاریخی را می بینیم که مشابه اند و این تشابه ریشه در ذات مشترک انسانی دارد.

یاسپرس در بخش دوم به سه مسئله اساسی اشاره می نماید: سوسیالیسم، وحدت در دنیا و ایمان ابدی. به نظر می رسد او فکر می نموده که سوسیالیسم می تواند وحدت و صلح دنیای را ایجاد کند. از ایمان ابدی به مثابه مبدایی قابل اتکا سخن می گوید؛ البته ایمان در نظر او امری الهی و دینی نیست بلکه بیشتر به ایمان به امکان های انسان در دنیا اشاره می نماید.

حسینی به بخش سوم کتاب پرداخت و گفت: او در این بخش وارد بحث معنا و فایده تاریخ می گردد. مسئله او این است که تاریخ آدمی دچار چندگانگی است اما تحت احاطه تاریخ واحدی نیز است. مسئله وحدت برای یاسپرس بسیار مهم است. وحدت تاریخ از نظر او شش معنا دارد: تاریخ موجود واحد، منشا واحد، ذات ثابت انسانی، تاریخی بودن انسان، تشابهات دنیای و اهمیت دوران محوری.

او ادامه داد: یاسپرس برای اثبات وحدت تاریخ هفت دلیل آورده است که بیشتر دلایل او سست هستند. او از وحدت نوع آدمی سخن می گوید؛ یعنی انسان ذاتی تغییرناپذیر دارد و به همین خاطر به سوی تاریخ واحد می رویم. او به مسئله پیشرفت اشاره می نماید و می گوید در علم پیشرفت می کنیم اما ذات انسانی پیشرفت ننموده است. او در نهایت نتیجه می گیرد که مسئله وحدت تاریخی خود معمایی تاریخی است.

حسینی به نکته دیگری در سرانجام بحثش اشاره نمود: از نظر یاسپرس تاریخ یعنی ظهور انسانیت و خودآگاهی وقوع آن. تاریخ عرصه تجلی انسان و لحظه ای میان دو حالت بی تاریخی است. حرکتی دائمی است که هرگز به مقصد نمی رسد. نکته مشترک این تعاریف همان نگاه اگزیستانسیالیستی است که به اهمیت انسان اشاره می نماید.

وی در ادامه نقدهایی را به اثر وارد دانست و گفت: اساسا آیا می توان تاریخ را تقسیم بندی کرد؟ و در این صورت چرا یاسپرس دوره محوری را مبنای تاریخ قلمداد نموده است؟ چرا او از فکت های تاریخی زیادی بدون ارجاع به منابع استفاده نموده است؟ از سوی دیگر چرا یاسپرس انسان را مبدا تاریخ قرار می دهد و مسائل دیگری مانند نقش پیامبران الهی و شرایط اجتماعی را در نظر نمی گیرد؟

در ادامه دکتر عبدالرحمن حسنی فر، عضو هیئت علمی گروه پژوهشی تاریخ سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بحث خود را ارائه داد و گفت: از نظر یاسپرس تاریخ از بی نهایت آغاز شده و به بی نهایت می رود و عنوان کتاب نیز به همین مسئله اشاره دارد. نگارش کتاب در نسبت با این مسئله شکل گرفته است که وضع حال را بهتر بفهمیم. اگر گذشته درست فهیمده گردد وضع حال نیز بهتر درک می گردد و در این صورت می توان مسائل اکنون را نیز آنالیز کرد.

او ادامه داد: از نظر یاسپرس در دوره محوری حرکتی در اندیشه بشر شکل می گیرند و شاهد اشتراکات فرهنگی متعددی هستیم؛ اتفاقاتی موازی رخ می دهد بی آنکه به یکدیگر ارتباط مستقیمی داشته باشند. به نظر می رسد او می خواهد نشان دهد که سه ریشه تمدنی برای تاریخ واحد بشر وجود دارد. به تعبیری دوره محوری، محور تاریخ دنیا است و در آن تمرکز بر وحی نیست و روش تجربی مبنا است. از نظر یاسپرس غرب نباید فکر کند تاریخ در اختیار او است و دیگر تمدن ها فهمی از تاریخ ندارند. وحدت مدنظر او وحدت اندیشه مشترکِ تکاملی انسان است و در این اندیشه همه انسان ها حضور دارند.

حسنی فر به این نکته اشاره نمود که: دلیل اینکه دوران محوری اهمیت زیادی دارد در غرب دارد به دلیل تأثیر فیلسوفان یونانی، مسیحیت و یهودیت و نقش علم و تکنولوژی است. این مسائل باعث فزونی این دوره می شوند. در دوره سوم تکنولوژی بر ما مسلط می گردد و به صورتی طوفانی فراگیر درمی آید. از نظر او تکنولوژی باعث درماندگی و اضطرابی شده که فیلسوفان را به فکر واداشته است.

وی در ارزیابی کتاب گفت: این کتاب فهم خوبی از دوران نو ارائه می دهد. تقسیم بندی ای که ارائه می دهد در فهم تاریخ راهگشا است. مسئله یاسپرس آینده است و به خوبی رابطه گذشته و آینده در کتاب شرح داده می گردد. کتاب روی دورانی که در آن علم و تکنیک پررنگ است متمرکز می گردد.

در بخش پرسش و پاسخ ها به این مسئله مهم اشاره شد که در آنالیز آثار فیسلوف باید به شرایط زندگی او نیز توجه داشت؛ یاسپرس در دوران حکومت نازی ها زندگی نموده است و بسیاری از مسائل فلسفی او در نسبت با این دوره شکل گرفته است. می توان گفت مسئله وحدت تاریخ بشر نیز برای او در مقابل ایدئولوژی نازیستی مطرح می گردد.