رژیم قلیایی (آلکالاین) چیست و چه تأثیری روی سلامتی دارد؟ - نوای پرنده پارسی

در پزشکی از رژیم قلیایی برای جلوگیری از بروز سنگ کلیه و عفونت های مجاری ادراری استفاده می گردد. با این حال، توجه به این نکته ضروری است که شواهد علمی زیادی برای حمایت از بیشتر ادعاهای مطرح شده درباره فواید این برنامه غذایی وجود ندارد. چون بدن مکانیسم های زیادی برای حفظ ثبات pH دارد. در این مقاله از مجله اینترنتی خبرنگاران مگ به به معرفی کامل رژیم قلیایی می پردازیم. اگر تصمیم به آغاز این برنامه غذایی دارید، حتما تا خاتمه با ما همراه باشید.

رژیم قلیایی چیست؟

به رژیم آلکالاین رژیم اسیدی-قلیایی یا رژیم خاکستر قلیایی هم گفته می گردد. تصور می گردد که این رژیم غذایی می تواند pH بدن (اندازه اسیدی یا قلیایی بودن) را تغییر دهد. در رژیم آلکالاین مصرف غذاها به زمان های خاصی از روز محدود نمی گردد. بلکه به افرادی که از آن پیروی می نمایند آموزش داده می گردد که اندازه مصرف غذاهای قلیایی را افزایش و مصرف غذاهای اسیدی را کاهش دهند.

گاهی اوقات، متابولیسم (فرآیند تبدیل غذا به انرژی) با آتش مقایسه می گردد. چون هر دو شامل یک واکنش شیمیایی هستند که یک توده جامد را تجزیه می نماید. با این حال، در بدن واکنش های شیمیایی به طور آهسته و کنترل شده اتفاق می افتند.

وقتی آتش همه چیز را می سوزاند، خاکستر باقی می ماند. در بدن شما هم غذاهایی که می خورید، بقایای خاکستر مانند به جای می گذارند که ضایعات متابولیک نام دارد. این ضایعات متابولیک می توانند قلیایی، خنثی یا اسیدی باشند. هواداران رژیم آلکالاین ادعا می نمایند که ضایعات متابولیک می توانند به طور مستقیم روی اسیدیته بدن تأثیر بگذارند. به عبارت دیگر، اگر غذاهایی بخورید که خاکستر اسیدی به جای می گذارند، خون شما اسیدی تر می گردد. اما اگر غذاهایی مصرف کنید که خاکستر قلیایی ایجاد می نمایند، خونتان قلیایی تر می گردد.

بر اساس فرضیه اسید-خاکستر، خاکستر اسیدی شما را در معرض ابتلا به بیماری های مختلف قرار می دهد، در حالی که خاکستر قلیایی از سلامت شما محافظت می نماید. بنابراین، می توانید با انتخاب غذاهایی که بیشتر قلیایی هستند، بدن خود را قلیایی نموده و سلامتی تان را بهبود بخشید.

اجزای غذا که از خود خاکستر اسیدی به جا می گذارند شامل پروتئین، فسفات و گوگرد می شوند. در مقابل، کلسیم، منیزیم و پتاسیم اجزای قلیایی غذاها را تشکیل می دهند. گروه های غذایی را می توان به سه دسته اسیدی، قلیایی و خنثی تقسیم بندی کرد.

• اسیدی؛ گوشت، مرغ، بوقلمون، ماهی، لبنیات، تخم مرغ (به خصوص زرده)، غلات، عدس، بادام زمینی، گردو، الکل، بستنی، نوشابه گازدار و سایر غذاهای فرآوری شده
• خنثی؛ نشاسته ها، قندها و چربی های طبیعی (مانند روغن زیتون، خامه و کره)
• قلیایی؛ میوه ها، آبمیوه های شیرین نشده، مغزهای خوراکی، حبوبات، سویا، دانه ها و سبزیجات

برخی از نسخه های رژیم آلکالاین سخت گیری کمتری دارند. به این معنی که ممکن است مصرف غلات را با وجود اینکه کمی اسیدی هستند، به علت فوایدی که برای سلامتی دارند مجاز بدانند. اما به طور کلی، اگر از رژیم قلیایی پیروی می کنید باید از مصرف غذاهای اسیدی بپرهیزید، غذاهای خنثی را محدود کنید و بیشتر از غذاهای قلیایی بهره ببرید.

pH طبیعی بدن چقدر است؟

هنگام صحبت درباره رژیم غذایی قلیایی، درک مفهوم pH بسیار مهم است. به زبان ساده، به اندازه اسیدی یا قلیایی بودن چیزی pH گفته می گردد. اندازه pH از 0 تا 14 متغیر است. اعداد پایین تر نشان دهنده اسیدی تر بودن و اعداد بالاتر نشانه قلیایی تر بودن هستند.

• اسیدی - 0 تا 6.9
• خنثی - 7
• قلیایی - 7.1 تا 14

بسیاری از هواداران رژیم آلکالاین پیشنهاد می نمایند که افراد pH ادرار خود را با استفاده از نوار تست ادرار کنترل نمایند تا مطمئن شوند که قلیایی (بیشتر از 7) است و اسیدی (کمتر از 7) نیست. با این حال، باید به این نکته توجه داشته باشید که pH بدن شما بسیار فرق دارد. در حالی که برخی از بخش های بدن اسیدی هستند، برخی از نواحی قلیایی هستند و هیچ سطح تعیینی وجود ندارد.

معده مملو از اسید کلریدریک است و به همین علت بسیار اسیدی است و pH آن بین 2 تا 3.5 است. این اندازه اسیدیته برای تجزیه و هضم غذا ضروری است. از سوی دیگر، خون انسان همواره کمی قلیایی است و pH آن 7.36 تا 7.44 است. زمانی که pH خون از محدوده طبیعی خارج می گردد، درمان نکردن آن می تواند باعث مرگ گردد. این شرایط فقط در اثر مسائل خاصی مانند کتواسیدوز اتفاق می افتد که از دیابت، گرسنگی مفرط یا مصرف الکل ناشی می گردد.

وقتی بدن به علت وجود مسائلی از جمله کمبود انسولین قادر به مصرف کربوهیدرات ها نباشد و به جای آن ها از چربی ها به عنوان منبع سوخت استفاده کند، موادی به نام کتون در بدن فراوری می شوند که تجمع آن ها به کتواسیدوز منجر می گردد.

غذاها چه تأثیری روی pH ادرار و خون دارند؟

ثابت ماندن pH خون برای حفظ سلامتی بسیار مهم است. اگر قرار باشد pH خون از محدوده طبیعی خارج گردد، سلول های شما از کار می افتند و در صورت عدم درمان خیلی سریع می میرند. به همین علت، در بدن راه های مؤثر زیادی برای تنظیم دقیق تعادل pH وجود دارد که تحت عنوان هموستاز اسید-باز شناخته می شوند.

در حقیقت، در افراد سالم غیرممکن است که غذا بتواند اندازه pH خون را تغییر دهد، اگرچه ممکن است نوسانات ناچیزی در محدوده طبیعی رخ دهد. با این حال، غذا می تواند اندازه pH ادرار را تغییر دهد. البته اندازه تأثیر آن تا حدودی متغیر است.

دفع اسیدها در ادرار یکی از راه های اصلی است که بدن از آن برای تنظیم pH خون استفاده می نماید. اگر یک استیک بزرگ بخورید، چند ساعت بعد ادرار شما اسیدی تر می گردد. چون بدن مواد زائد متابولیک را دفع می نماید. بنابراین، pH ادرار نمی تواند منعکس نماینده pH کلی بدن و شرایط سلامت عمومی باشد. از سوی دیگر، ممکن است تحت تأثیر عوامل دیگری غیر از رژیم غذایی قرار بگیرد.

غذاهای اسیدی و پوکی استخوان

پوکی استخوان یک بیماری استخوانی پیشرونده است که با کاهش اندازه مواد معدنی استخوان تعیین می گردد. این بیماری به ویژه در میان زنان یائسه شایع است و می تواند خطر شکستگی استخوان را به شدت افزایش دهد. بسیاری از هواداران رژیم قلیایی بر این باورند که برای حفظ ثبات pH خون، بدن مواد معدنی قلیایی مانند کلسیم را از استخوان ها می گیرد تا اسیدهای موجود در غذاهای اسیدی خورده شده را خنثی کند.

بر اساس این نظریه، رژیم های اسیدی مانند رژیم استاندارد غربی باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان می شوند. این نظریه به عنوان فرضیه خاکستر اسید پوکی استخوان شناخته می گردد. با این حال، این تئوری عملکرد کلیه ها را که برای از بین بردن اسیدها و تنظیم pH بدن ضروری هستند، نادیده می گیرد. کلیه ها یون های بی کربنات فراوری می نمایند که اسیدهای موجود در خون را خنثی می نمایند و به بدن این امکان را می دهند که pH خون را به دقت کنترل کند.

سیستم تنفسی شما هم در کنترل pH خون نقش دارد. وقتی یون های بی کربنات از کلیه ها به اسیدهای موجود در خون متصل می شوند، دی اکسید کربن و آب تشکیل می دهند که اولی را به وسیله بازدم و دومی را به وسیله ادرار از بدن خارج می کنید.

فرضیه اسید-خاکستر هم یکی از محرک های اصلی پوکی استخوان، یعنی کاهش پروتئین کلاژن استخوان، را نادیده می گیرد. کاهش کلاژن با کمبود دو اسید در رژیم غذایی، یعنی اسید ارتوسیلسیک (Orthosilicic acid) و اسید اسکوربیک (Ascorbic acid) یا ویتامین C، مرتبط است.

به یاد داشته باشید که شواهد علمی درباره ارتباط اسید رژیم غذایی با تراکم استخوان یا خطر شکستگی ضد و نقیض است. اگرچه در بسیاری از مطالعات هیچ ارتباطی مشاهده نشده است، برخی از تحقیقات ارتباط قابل توجهی را شناسایی نموده اند. مطالعات بالینی که از دقت بیشتری برخوردار هستند، به این نتیجه رسیده اند که رژیم های اسیدی هیچ تأثیری بر سطح کلسیم بدن ندارند.

رژیم غذایی اسیدی همراه با مصرف کم کلسیم باعث بروز مسائل استخوانی می گردد. اما اگر اندازه کلسیم بالا باشد، رژیم اسیدی ممکن است اثر محافظت نماینده داشته باشد. این نوع رژیم با افزایش احتباس کلسیم و فعال کردن هورمون IGF-1 که باعث ترمیم عضلات و استخوان می گردد، سلامت استخوان ها را بهبود می بخشد. بنابراین، یک رژیم غذایی پرپروتئین و اسیدساز احتمالا با حفظ سلامت استخوان مرتبط است.

اسیدیته و سرطان

بسیاری از مردم معتقدند که سرطان فقط در یک محیط اسیدی ایجاد می گردد و به همین علت می توان آن را با رژیم قلیایی درمان کرد. با این حال، تحقیقات علمی درباره رابطه بین اسیدوز ناشی از رژیم غذایی (افزایش اسیدیته خون در اثر رژیم غذایی) و سرطان به این نتیجه رسیده اند که هیچ ارتباطی بین این دو وجود ندارد. چون غذا تأثیر چشمگیری رو pH خون ندارد. از سوی دیگر، حتی اگر بتواند چنین تأثیری بر pH خون یا سایر بافت های بگذارد، سلول های سرطانی به محیط های اسیدی محدود نمی شوند.

در حقیقت، سرطان در بافت طبیعی بدن که دارای pH نسبتا قلیایی (7/4) است، ایجاد می گردد. محققان در بسیاری از آزمایش ها توانسته اند سلول های سرطانی را با موفقیت در یک محیط قلیایی رشد دهند. اگرچه تومورها در محیط های اسیدی سریع تر رشد می نمایند، اما خودشان این اسیدیته را ایجاد می نمایند. به عبارت دیگر، این محیط اسیدی نیست که سلول های سرطانی را ایجاد می نماید، بلکه سلول های سرطانی هستند که باعث ایجاد محیط اسیدی می شوند.

آیا اجداد انسان رژیم غذایی قلیایی داشتند؟

رژیم قلیایی به علت تأکید بر مصرف میوه ها و سبزیجات به جای غذاهای فرآوری شده شباهت قابل توجهی به رژیم پالئو دارد. رژیم غذایی پالئو، رژیمی است که بر اساس عادات غذایی اجداد شکارچی ما طراحی شده است. اما تحقیقات لزوماً از این ایده که اجداد اولیه ما از رژیم غذایی قلیایی استفاده می کردند، حمایت نمی نمایند.

در یک مطالعه تخمین زده شد که قبل از آغاز کشاورزی 87 درصد انسان ها رژیم قلیایی داشتند. اما تحقیقات اخیر نشان می دهد که در این دوره زمانی حدود نیمی از انسان ها رژیم قلیایی و مابقی رژیم اسیدی داشتند. طبق شواهد، احتمالا مکان زندگی روی نوع رژیم غذایی انسان تأثیر داشته است. به گفته محققان، هرچه محل زندگی مردم از خط استوا دورتر می شده است، رژیم غذایی آن ها اسیدی تر بوده است.

رژیم قلیایی برای چه افرادی بی خطر و برای چه کسانی مضر است؟

نسخه انعطاف پذیر رژیم آلکالاین که محدودیت شدید برای مصرف آجیل و غلات در نظر نمی گیرد، برای سلامتی مفید است. به طور کلی، رژیم غذایی گیاهی احتمال ابتلا به بسیاری از سرطان ها، بیماری های قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع 2 را کاهش می دهد. برای افرادی که سابقه سنگ کلیه یا بیماری کلیوی دارند، رژیم غذایی گیاهی، نه لزوما رژیم قلیایی، ممکن است مفید باشد.

رژیم قلیایی برای افراد سالم بی خطر است. اما برخی از افراد با پیروی از آن احساس گرسنگی می نمایند یا پروتئین کافی برای تأمین نیازهای بدن دریافت نمی نمایند. علاوه بر این، ممکن است در این رژیم غذایی خوراکی های سالم هم کنار گذاشته شوند. برخی از غذاهای اسیدی مانند تخم مرغ و گردو کاملا سالم هستند. حذف این موارد از برنامه غذایی بسیاری از افراد را از مصرف غذاهای غنی از مواد مغذی محروم می نماید.

رژیم آلکالاین برای کاهش وزن طراحی نشده است و اگر ندانید چگونه با استفاده از غذاهای گیاهی پروتئین کافی دریافت کنید، ممکن است در طی روز به شدت احساس گرسنگی داشته باشید. بنابراین، قبل از آغاز این رژیم بهتر است با متخصص تغذیه مشورت کنید تا مطمئن شوید که مواد مغذی مهم را از برنامه ی غذایی خود حذف نمی کنید و ناخواسته به سلامتی خود آسیب نمی زنید.

کلام پایانی

رژیم قلیایی کاملا سالم است. چون افزایش مصرف میوه ها، سبزیجات و غذاهای گیاهی سالم را تشویق می نماید و در عین حال غذاهای ناسالم فرآوری شده را محدود می نماید. با این حال، این تصور که رژیم غذایی به علت داشتن اثرات قلیایی باعث بهبود سلامتی می گردد، قابل قبول نیست. چون این ادعاها به وسیله هیچ مطالعه قابل اعتمادی که روی انسان اجرا شده باشند، تأیید نشده اند و هیچ شواهد معتبری وجود ندارد که نشان دهد رژیم غذایی با سطح pH مرتبط است.

این مطلب فقط جنبه آموزش و اطلاع رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه برطرف مسؤولیت خبرنگاران مگ را بخوانید.

منابع: healthline, everydayhealth