دنیای زیبای بازی های بومی محلی زمستانی در اردبیل - نوای پرنده پارسی

به گزارش خبرنگاران به نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل، بازی های بومی محلی در اردبیل که متجاوز از 100 مورد آن در کتب مختلف ذکر شده و بر اساس پژوهش ها شناسایی شده است، هر یک متناسب با شرایط اقلیمی و امکانات موجود بوده و با وسایل بسیار ساده برگزار می شده است.

روح جمعی، فعالیت گروهی، توجه به ارزش های بومی محلی، توجه به ارزش های دینی و شادی آفرینی از خصایص بازی های بومی محلی در این منطقه است و در اغلب آن ها به وضوح مشاهده می گردد.

به دلیل اینکه در اغلب ماه های سال در اردبیل بارش برف و باران فرصت بازی در بیرون از منزل را از بچه ها سلب می کرد و امکانات امروزی از جمله باشگاه های ورزشی، کلاس های آموزشی و یا وسایل بازی از جمله انواع رایانه، تبلت، تلفن همراه و اسباب بازی وجود نداشت، بچه ها و نوجوانان زمستآن های طولانی را با ساده ترین و دم دست ترین وسایل بازی سپری می کردند.

از سویی خانواده های گسترده که علاوه بر پدر و مادر و فرزندان شامل پدر بزرگ، مادر بزرگ، عموها و عمه ها، دایی ها و خاله ها می شد در گذشته فرصت های دور همی را به مراتب تسهیل می کرد.

روح بازی ها، آموزش ارزش ها همراه با نشاط و شادی بود و در واقع بیشتر از آنکه انجام بازی و تهیه وسایل آن اسباب زحمت پدر و مادر گردد با وسایلی از جمله سنگ، نخ و طناب، چوب، دستمال، توپ و هر وسیله دم دستی حتی شده وسایل دور ریختنی شکل می گرفت.

بخش مهمی از این بازی ها مربوط به فصل زمستان است که عنصر اصلی در بازی یا برف و یخ بوده و یا با بهره گیری از امکانات خانواده ها در زمستان شکل می گرفت.

بالخلی چای، فرصت مغتنم نشاط جمعی

محقق اردبیلی موسی اصغر زاده در کتاب فرهنگ عامیانه دارالارشاد اردبیل تاکید دارد که گلوله بازی، کمر بازی، سرخوردن روی برف و سرخوردن از روی یخ بالخلی چای از جمله بازی های مفرح زمستانی است.

او در این کتاب عنوان می نماید که این رودخانه از وسط شهر عبور می نماید و در زمان های قدیم اطراف رودخانه به تدریج یخ می بست تا جایی که یخ تا وسط رودخانه هم می رسید. گاهی آب رودخانه از یخ بیرون می زد و یخ می بست و بر ضخامت پوشش روی رودخانه می اضافه کرد.

اصغرزاده اضافه می نماید: سرتاسر رودخانه به طول بیش از پنج کیلومتر تا داخل شهر طوری یخبندان می شد که ارابه و گاری ها از روی آن عبور می کردند؛ در این موقع بود که سرخوردن بچه ها و جوانان به صورت مشغله مهمی درمی آمد.

به گفته این محقق مشهور است که علاقه مندان سرسره بازی، شب هنگام هم سرسره بازی می رفتند و می گفتند: ال چراغین گتیرون گئدک بوزتپک، سحر تاپلمش اولسون به این معنی که چراغ دستی بیاورید، روی یخ رودخانه سربخوریم که برای فردا ذخیره نموده باشیم.

یکی از کهنسالان اردبیلی نیز به یاد دارد که حتی تا شام اسبی که خارج از شهر محسوب می شد برای سرسره و اسکیت جوانان و نوجوانان مسافرت می کردند و با اسکیت های دست ساز از آن جا سر خورده وارد شهر می شدند.

علی نادری تصریح می نماید: این رودخانه که در طول شهر قرار گرفته است مایه شادی و خوشی مردم بود و چه در بهار و چه در زمستان مورد استفاده قرار می گرفت.

او در مورد اینکه آیا روی دریاچه شورابیل نیز سرسره بازی انجام می شد یا نه، متذکر می گردد: روی دریاچه به دلیل عمق زیاد آب این کار صورت نمی گرفت و متاسفانه در بعضی مواقع اخباری شنیده می گردد که جوانان روی یخ دریاچه رفته اند که بسیار خطرناک است.

بوزتپمک های گروهی با اوج دریافت بارش ها

علاوه بر سر خوردن روی یخ بالخلی چای یکی از بازی های قدیمی بوزتپمک است که همچنان در بین بعضی از بچه ها دیده می گردد.

در بازی بوزتپمک بچه ها برف های باریده را سفت نموده و با درست کردن شیب های مختلف روی آن به صورت ایستاده یا نشسته گاهی دو نفری و گاهی بیشتر سر می خورند.

قطار شدن بچه ها زمانی که تعدادشان زیاد می گردد در این بازی دیدنی است که در عین حال که بازی ایمنی است زمینه ساز نشاط و شادی بچه ها می گردد.

در کنار این بازی، بچه ها آدم برفی نیز می سازند و قارآدامی خود را با وسایل ساده از جمله سنگ و دکمه و سبزیجات شکل می دهند.

در بعضی مواقع ساخت آدم برفی بین چند گروه به صورت مسابقه برگزار می گردد و هر گروه که زودتر بتواند آدم برفی خود را تکمیل کند برنده است.

بازی دیگر با برف قارگوله سیندردی است. به گفته عباس نقی زاده محقق بازی های بومی محلی این بازی بین دو نفر یا بیشتر می تواند انجام گردد. به طوری که بچه ها به ویژه پسران هر کدام گلوله های گرد و محکم از برف می سازند و سپس آن را تحت فشار به دیوار یا درب می مالند یک طرف گلوله برفی را سفت و نوک دار می نمایند.

نقی زاده می افزاید: وقتی گلوله ها آماده شد دو به دو نوک گلوله برفی خود را به هم می زنند تا معین گردد که کدام یک در ساختن گلوله برفی مهارت زیادی دارند. در این بازی نفر برنده کسی است که بتواند گلوله برفی رقیب خود را بشکند.

علاوه بر این بازی قارگوله ویردی یا همان پرتاب گلوله های برفی در بین بچه ها اردبیلی از دیرباز رواج داشته و موجب شادی و نشاط آن ها بوده است.

بازی های گرم در پیرامون کرسی

علاوه بر بازی های بیرون از خانه بخش مهمی از بازی های بومی محلی و قدیمی در اردبیل به داخل خانه اختصاص دارد. زمانی که سوز و کولاک زمستان بچه ها را به داخل خانه ها می کشاند، این بازی ها بودند که علاوه بر آموزش موجب گذران وقت شده و سرگرمی و نشاط به همراه داشتند.

مادربزرگ ها و پدربزرگ ها با قصه گفتن در اطراف کرسی اوقات خوشی برای بچه ها فراهم می کردند و علاوه بر این خود بچه ها نیز به هر بهانه ای با امکانات موجود خود را سرگرم می ساختند.

یکی از بازی ها بازی با کلمات است که در واقع تکرار جملات سخت به صورت مداوم است و بازنده فردی است که نمی تواند جمله را به صورت درست تلفظ کند.

یکی از این جملات ساوالان باشیندان سوروشدوم سیرت باشینا دیک توشدوم که به این معنی است که از سر سبلان سر خوردم، سرپا سر تپه افتادم.

بازی دیگر که ویژه کوچک ترها و بچه ها کم سن و سال است جولی جولی سنه نه قالدی است که به اصطلاح همان بازی لی لی حوضک است و با اشعار خاصی از سوی بزرگ ترها برای بچه ها اجرا می گردد.

در شب های سرد زمستان این بازی همراه با نشاط عمیقی که داشته به دلیل شعر آن احترام به نعمت های الهی را به کودک می آموخته است.

یکی دیگر از بازی ها که دور کرسی انجام می شد بازی هابان- هوبان است. که در این بازی شرکت نمایندگان دست های خود را روی کرسی دایره وار قرار می دهند و یک نفر مجری بازی شعری را می خواند و با هر خوانش ضربه به دست ها می زند و اتمام شعر روی هر دستی که باشد آن بازیکن بازنده است.

علاوه بر این بئش داش یکی از بازی های رایج در بین دختران است که به گفته یکی از کهنسالان اردبیلی یکی از بازی های سخت و نیازمند تمرکز و مهارت است و موجب می شد ساعات طولانی دختران سرگرم شوند.

پوراندخت سپاسی تصریح می نماید: در این بازی پنج عدد سنگ گرد و صاف به اندازه فندق انتخاب می گردد و با مهارت خاصی سنگ ها پرتاب و در هر مرحله به شکل های مختلف گرفته می گردد و اگر سنگ از دست برود فرد می بازد.

محقق بازی های بومی محلی معتقد است به حدی تنوع و زیبایی در بازی های خطه اردبیل وجود دارد که جوابگوی هر سلیقه ای می تواند باشد.

نقی زاده می افزاید: با این وجود متاسفانه بچه ها امروز حتی نام این بازی ها را نمی دانند و با وسایلی مانند تبلت و رایانه و اسباب بازی های گران قیمت بازی می نمایند که برای کودک هم مسائل روحی روانی و هم مسائل جسمی به دنبال دارد.

وی تاکید می نماید که بهتر است این بازی ها احیا شده و در مدارس آموزش داده گردد و به صورت گسترده به دانش آموزان معرفی گردد.

گزارش از ونوس بهنود

پری ها: پریها | مجله گردشگری، تور لحظه آخری، تور ارزان قیمت، سفرنامه گردشگری