خطر بارش باران های نمکی در صورت خشک شدن دریاچه های نمک - نوای پرنده پارسی

دکتر آزاد تیموری در گفت و گو با خبرنگاران با بیان اینکه دریاچه های آب شور به سرزمین های با وسعت کوچک و یا بزرگی اطلاق می گردد که محصور در خشکی هستند و املاح موجود در آب آن ها از دیگر دریاچه ها بیشتر است، اظهار کرد: املاح آن ها بیشتر شامل انواع نمک ها مانند کلرید سدیم با غلظت بسیار بالا و مواد معدنی حل نگردیده زیادی است. به عبارت دیگر، زمانی که یک منبع آبی در یک ناحیه جغرافیایی محصور گردد به طوری که آب امکان جابه جا شدن و انتقال به صورت طبیعی را نداشته باشد باعث ایجاد دریاچه نمک می گردد.

دریاچه های نمک محیط های مناسب برای زندگی موجودات هالوفیل

وی ادامه داد: قرار دریافت این منبع آبی روی بسترهای نمکی و یا عبور رودخانه ها و سیبلاب های تامین نماینده آب دریاچه از روی گنبدهای نمکی و میزان تبخیر آب در ایجاد دریاچه نمکی و در میزان شوری آن دخالت دارد. دریاچه های نمک از زمان های بسیار دور منبع اصلی فراوری نمک برای جوامع مختلف بشری بوده اند. علاوه بر این همیشه محیط های بسیار مناسبی را برای زندگی موجودات هالوفیل (Halophiles) فراهم نموده اند. موجودات هالوفیل به موجوداتی گفته می گردد که در محیط های با شوری بالا زندگی می نمایند مانند برخی از قارچ ها و جلبک ها که می توانند منحصر به فرد باشند.

دریاچه های مهم و بزرگ نمک در کشور

این عضو هیات علمی بخش زیست شناسی دانشگاه شهید باهنر در ادامه با اشاره به اینکه در ایران دریاچه های نمکی و شور مهمی وجود دارند، گفت: از جمله آن ها می توان به دریاچه های طشک و بختگان در حوضه آبریز رودخانه کر در استان فارس اشاره نمود. رودخانه کر از کوه های مرتفع شمال استان فارس سرچشمه می گیرد و در نهایت به این دریاچه ها منتهی می گردد. به این ترتیب منبع اصلی تامین نماینده آب دریاچه است.

تیموری ضمن بیان اینکه در سال 86-85 با دیگر همکاران طرحی برای پایش دریاچه طشک و بختگان داشتیم، شرح داد: در طول این سال، آب دریاچه قابل ملاحظه و محل زندگی پرندگان مهاجر زیادی نیز بود که به تعداد بسیار زیاد و در دسته های مختلف در اطراف دریاچه یافت می شدند اما متاسفانه در حال حاضر دریاچه تقریبا بدون آب است.

خشک شدن چشمه های اطراف دریاچه مهارلو

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دریاچه مهارلو در حوضه آبریز مهارلو در استان فارس از دیگر دریاچه های نمکی مهم در کشور است، گفت: منبع اصلی تامین نماینده آب دریاچه مهارلو چشمه های متعددی است که در اطراف دریاچه وجود دارند. رودخانه فصلی خشک شیراز که از ارتفاعات کوه های شمالی سرچشمه می گیرد از دیگر تامین نماینده های عمده آب دریاچه است. متاسفانه با توجه به برداشت بی رویه و بدون برنامه تمامی چشمه های اطراف دریاچه که به صورت طبیعی تامین نماینده آب دریاچه بودند، خشک گردیده اند.

این دانشیار و عضو هیات علمی بخش زیست شناسی دانشگاه شهید باهنر ادامه داد: دریاچه نمک قم که در فاصله حدودا 60 کیلومتری قم واقع شده است و دریاچه جازموریان که در مسیر رودخانه های فصلی و دائمی از جمله هلیل رود در جنوب شرق کشور از جمله دریاچه های نمک دیگر در کشور هستند. دریاچه ارومیه نیز از دیگر دریاچه های نمک شور و مهم کشور است که بزرگترین منبع آبی داخلی کشور به لحاظ وسعت است. این حوضه بسته در منتهی الیه تعداد زیادی از رودخانه های دائمی و چشمه ها واقع شده است که منبع اصلی تامین نماینده آب دریاچه هستند.

عوامل طبیعی در کنار فعالیت های مخرب انسانی علت خشک شدن دریاچه های کشور

تیموری در ادامه در پاسخ به این پرسش که مهمترین علت خشک شدن دریاچه های نمک در کشور چیست، شرح داد: علت های متعددی برای خشک شدن دریاچه ها (هم دریاچه های خشک و هم شور و نمکی) وجود دارد. این عوامل می توانند طبیعی یا حاصل فعالیت های مخرب انسانی در طول سالیان باشد. متاسفانه در خشک شدن دریاچه های کشور ما در یک دهه گذشته هر دو عامل نقش زیادی دارند.

وی در ادامه توضیح داد: نبود برنامه ریزی های دقیق و بلندمدت باعث شد تا سالیان سال از منابع آبی که تامین نماینده آب های دریاچه ها ما بودند، مصرف بی رویه داشته باشیم. اصرار بر روش های سنتی کشاورزی در بلندمدت نیز سبب شد تا سهمی برای دریاچه ها قائل نباشیم و در اغلب مواقع از یاد برده شد که این دریاچه ها زنده اند و سهم آبی دارند. با آغاز و ادامه خشکسالی ها در سالیان اخیر، باز هم بدون برنامه ریزی دقیق آغاز به برداشت بی رویه منابع آبی زیر سطحی کردیم و دریاچه های زیادی در کشور که از چشمه های موجود در بستر تامین آب می شدند، با پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی این حق از دریاچه ها گرفته شد که در نهایت راهی بجز خشک شدن دریاچه ها باقی نگذاشت و متاسفانه مسیر رودخانه های منتهی به دریاچه ها بعضا منحرف شد.

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر با بیان اینکه هر اکوسیستم در طبیعت وظیفه خاصی بر عهده دارد، اظهار کرد: از بین رفتن هر کدام از اکوسیستم ها باعث وارد شدن آسیب های جدی به طبیعت می گردد. دریاچه های آب شیرین شامل مجموعه بسیار غنی از موجودات زنده هستند که هر کدام از آن ها در جای خود وظیفه ای بر عهده دارند. بسیاری از آن ها بخشی از زنجیره های غذایی بزرگی در یک ناحیه هستند که شرایط را برای زندگی و حیات موجودات زیادی فراهم می نمایند. دریاچه های نمکی هر چند که از لحاظ تنوع زیستی مانند دریاچه های آب شیرین نیستند و تنوع موجودات در آن ها بسیار کم است ولی به لحاظ داشتن املاح غنی می توانند نقش بسیار مهمی در طبیعت داشته باشند.

کشف دو گونه مهم از قارچ ها در دریاچه ارومیه و میقان

این دانشیار و عضو هیات علمی بخش زیست شناسی دانشگاه شهید باهنر در ادامه با اشاره به اینکه دریاچه های نمک در موارد معدودی دارای موجودات زنده نیز هستند، گفت: از جمله آن می توان به سخت پوستی به نام آرتمیا که در دریاچه شور مهارلو، دریاچه های طشک و بختگان در استان فارس و دریاچه ارومیه زندگی می نماید، اشاره نمود همچنین دو گونه مهم از قارچ ها به تازگی در دریاچه ارومیه و میقان یافت گردیده است. قارچ ها از توانایی های منحصر به فردی برای زندگی در شرایط استرس از جمله شوری بالا و خشکی برخوردار هستند که آن ها را برای زیستن در شرایط سخت محیطی سازگار می نماید. شرایط خاص حاکم بر دریاچه های فوق شور فشار غیر قابل تحملی را بر بیشتر موجودات این نوع دریاچه ها تحمیل می نماید.

افزایش شوری آب بسیاری از اشکال حیات در دریاچه های نمک را از بین برده است

وی اضافه نمود: با افزایش شوری آب بسیاری از اشکال حیات در این نوع دریاچه ها از بین رفته است یا از تنوع آن ها کاسته می گردد. با وجود این، زندگی میکرو ارگانیسمی از شایع ترین نوع حیات در این نوع دریاچه ها است بنابراین هر اکوسیستمی وظیفه ذاتی خود را در طبیعت بر عهده دارند که خشک شدن و از بین رفتن هر کدام از آن ها می تواند در بلندمدت فاجعه بار باشد.

ایجاد مسائل تنفسی در صورت خشک شدن دریاچه های نمک

این استاد دانشگاه در ادامه با تاکید بر اینکه از بین رفتن دریاچه های نمکی که در نزدیکی شهرها و اجتماعات انسانی قرار دارند با توجه به محیط نمکی - خشکی که به وجود می آورند شرایط را برای زیستن در اطراف این دریاچه ها سخت می نمایند، اظهار کرد: رسیدن نمک ها و املاحی که تا این زمان به صورت محلول در آب بوده اند به زمین های اطراف و در فضا باعث شوری زمین های اطراف خواهد شد و مسائل تنفسی را برای افراد جوامع نزدیک به وجود می آورد. از این جهت خشک شدن دریاچه های شور در بلندمدت و شاید کوتاه مدت می تواند خطرناک تر باشد.

خشک شدن دریاچه نمک قم چه تهدیداتی در پی دارد؟

تیموری با اشاره به وضعیت دریاچه نمک قم گفت: دریاچه نمک قم در بخش مرکزی ایران و در نزدیکی شهر قم و تهران قرار گرفته است. هر چند از لحاظ زیستی این دریاچه هنوز به طور کامل خشک نگردیده اما ادامه روند فعلی متاسفانه ممکن است در آینده ای بسیار نزدیک منجر به خشک شدن این دریاچه مهم و نمکی کشور گردد. خشک شدن کامل دریاچه باعث ایجاد بیابان های خشک و ایجاد کانون های فراوری گرد و غبار خواهد شد. به طور کلی دریاچه هایی که دارای نمک هستند اگر خشک شوند نمک های موجود در آن مانند ریزگردها در هوا معلق خواهد شد و محیط زیست کل مناطق همجوار را به خطر می اندازد و احتمال بارش باران های نمکی را افزایش خواهد داد.

وی با بیان اینکه بعضی از کارشناسان حتی اشاره به این نکته دارند که تهدیدات مربوط به خشک شدن دریاچه نمکی قم به مراتب بیشتر از خشک شدن دریاچه ارومیه خواهد بود، توضیح داد: اگرچه شاید این موضوع کمی اغراق آمیز باشد، ولی به دلیل اینکه اطراف دریاچه قم بیابانی تر و خشک تر از دریاچه ارومیه است این امر می تواند موضوع را کمی سخت تر کند. خشک شدن دریاچه نمکی قم به همراه ریزگردهایی که در قسمت مرکزی ایران وجود دارد می تواند خطرات زیست محیطی را دو چندان کند.

این استاد دانشگاه تاکید نمود: این موضوع فقط مختص دریاچه نمکی قم نیست. در فلات مرکزی ایران تالاب ها و دریاچه های دیگری نیز وجود دارند که خشک شدن نهایی آن ها می تواند اثرات زیست محیطی را به طور تهدید آمیزی افزایش دهد. از جمله این تالاب ها و دریاچه ها می توان به دریاچه میقان اراک و باتلاق گاو خونی اصفهان اشاره نمود که از لحاظ جغرافیایی تقریبا در نزدیکی یکدیگر قرار دارند.

اهمیت تالاب شادگان در اکوسیستم طبیعی

این دانشیار و عضو هیات علمی زیست شناسی دانشگاه شهید باهنر در ادامه درباره وضعیت تالاب شادگان با توجه به بازدیدها و پژوهش های خود در این زمینه گفت: تالاب شادگان از این جهت که یک اکوسیستم شیرین و لب شور را تشکیل می دهد دارای ارزش فراوانی است و شبکه های غذایی بزرگ و تنوع زیستی عظیمی را حمایت می نماید. علاوه بر این، اجتماعات انسانی زیادی به ویژه افراد بومی از این تالاب بین المللی در جنوب غرب کشور بهره می برند. زندگی جانوران و گیاهان زیادی وابسته به این تالاب است، به طوری که تنوع زیادی از این موجودات را می توان در یک زمان و در کنار هم مشاهده کرد.

مرگ تدریجی تالاب شادگان

تیموری با اشاره به اینکه متاسفانه عوامل طبیعی به ویژه تغییر اقلیم و عوامل غیر طبیعی مانند فعالیت های مخرب انسان ها و نبود مدیریت درست و صحیح در معین حقابه ها باعث گردیده که این تالاب عظیم مانند سایر تالاب های بین المللی و با ارزش کشور ما دچار مسائل زیادی گردد، اظهار کرد: بر اساس گفته های افراد محلی ورود پسماندهای صنعتی از دیگر معضلات قابل تامل امروز تالاب شادگان است، همچنین به علت آلوده بودن آب و کمبود آب در موارد زیادی کشاورزی غیر ممکن گردیده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه متاسفانه در شادگان رودخانه ها خشک گردیده و دبی آب بسیار کم است و در موارد زیاد هم جریان آبی در آن ها دیده نمی گردد، گفت: به همین علت مردمی که قبلا از طریق این رودخانه ها معیشت خود را می گذراند دچار مشکل گردیده اند. شرایط دام های منطقه که تا مدت های طولانی وابسته به تالاب بودند در حال حاضر دچار مشکل شدید گردیده است. هر چند کوشش هایی به ویژه توسط افراد محلی و استانی برای زنده نگه داشتن رودخانه اجرا شده است و در مواردی هم تا حدی موفق بوده اما برای رسیدن به شرایط خوب و کاهش نگرانی ها به ویژه کاهش تنوع زیستی این تالاب احتیاجمند اراده محکم مسئولان است.

اکوسیستم های کشور نبض تپنده طبیعت هستند

وی در ادامه تاکید نمود: نه تنها تالاب شادگان بلکه تمام تالاب های دیگر و دقیق تر تمام نقطه به نقطه اکوسیستم های کشور نبض تپنده طبیعت ما هستند. از آنجا که زندگی ما به طور مستقیم وابسته به این سیستم های زنده است پس با از بین رفتن آن ها زندگی انسان های زیادی به خطر خواهد افتاد و این یک حقیقت مسلم است.

تیموری با تاکید بر اینکه راهکارهای متعددی برای حفظ و احیای دریاچه های کشور مانند تامین حقآبه تالاب ها وجود دارد، گفت: قبل از اینکه پیشنهاد معین حق آبه برای اکوسیستم های آبی را مطرح کنیم باید از اساس فکر و نگاه مردم را در مورد محیط زیست درست کنیم. این کار سال ها است که از یاد برده گردیده است و هر لحظه درنگ در این موضوع برگشت طبیعت ما را به حالت نرمال سال ها به عقب می اندازد. متاسفانه مدتی طولانی است که مردم با کمال نامهربانی با طبیعت خود برخورد نموده اند و این سیستم زنده عظیم را تا می توانستند از بین برده اند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: محیط زیست ما اینقدر ضعیف است که خیلی سریع تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته و در حال از بین رفتن است. متاسفانه مردم و حتی مسئولان با اینکه روند سریع از بین رفتن محیط زیست را می بینند ولی باز هم به همان روش نادرست قبلی ادامه می دهند. در اطراف اکثر تالاب های ما (چه آن ها که خشک گردیده و چه آن هایی که هنوز نفس می کشند) حلقه های چاه در حال فعالیت هستند و اندک آب موجود در سفره های زیر زمین آن ناحیه را بیرون کشیده اند و صرف فعالیت های خود می نمایند.

وی ادامه داد: از مهمترین اقدام های بعدی در راستای حفظ تالاب ها، اجرای سند ملی الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی و بهبود الگوی کشت، اجرای روش های نوین آبیاری و تامین شرایط زیستی مورد احتیاج موجودات زنده وابسته به تالاب ها است. در تالابی مانند طشک و بختگان به طور یقین در کنار خشکسالی های متوالی، معین نشدن حق آبه باعث خشکی آن ها گردیده است، به طوریکه در بالادست رودخانه کر علاوه بر وجود حلقه های زیاد چاه برای استفاده کشاورزی از جمله برنج کاری، آب رودخانه هم برای این منظور پمپ می گردد به طوری که دیگر آبی به پایین دست رودخانه نمی رسد.

این عضو هیات علمی دانشگاه در خاتمه گفت: بالابردن آگاهی مردم در زمینه فرهنگ استفاده از منابع زیستی و اینکه در برابر تمام این منابع خدادادی مسئولیت دارند و فقط به منافع فردی خودشان نگاه ننمایند مهمترین قدم در راستای احیای محیط زیست از جمله تالاب ها خواهد بود که البته احتیاج به اراده و جدیت مسئولان دارد.

خبرنگاران -مهشاد کریمی

دور زمین: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه