آداب و رسوم عروسی سنتی جنوبی در ایران - نوای پرنده پارسی

حالا اگر این مراسم در جنوب کشور باشد، با توجه به غنی بودن آیین ها و پایبندی بسیاری از ساکنان شهرهای جنوبی به این مراسم، آداب و رسوم ازدواج از همان ابتدا دیدنی و جذاب تر خواهد بود. مخصوصاً اینکه مردم جنوب کشور، بسیار مردم شادی هستند و موسیقی های شاد در جریان زندگی آنها نقش زیادی دارد. امّا پیش از خواندن مطلب، ضروری است بدانیم که نباید درباره آیین ها و باورهایی که برای ما عجیب به نظر می رسند، پیش داوری کنیم. فرهنگ مقوله پیچیده ای است و به راحتی و بدون مطالعه، نباید بر آن خورده گرفت.

ناف بری منسوخ شده

یکی از آداب و رسوم مربوط به ازدواج که البته در گذشته بسیار متداول بوده و امروزه کارکرد کمتری دارد، ناف بری بوده است؛ یعنی مادر پسری که می خواسته دختری از خانواده مورد نظرش ببرد، به محض به جهان آمدن دختر، ناف او توسط مادر پسر بریده می شده. در واقع با این کار، از همان نوزادی، دختر برای پسر نامزد می شده. اما حالا این رسم برچیده شده است. این اقدام در بعضی از روستاهای بوشهر و خوزستان بیشتر رواج داشت.

فرش پهن کردن برای خانواده داماد

مرحله اول خواستگاری به صورت رسمی، در هر خانواده ای باید باشد و معمولا این رسم را شبیه به هم برگزار می نمایند؛ اما در استان خوزستان به عنوان یکی از چهار استان جنوب کشور، مراسم خواستگاری یک رسمی دارد که خیلی ها هنوز به آن پایبند هستند. این رسم به خصوص در میان اعراب خوزستان بسیار متداول است. آن هم آگاه شدن از وجود ناهی است. ناهی در واقع معترض به ازدواج دو نفر است. وقتی پسری به خواستگاری دختری می رود باید مطمئن گردد که ناهی یا معترضی بین خانواده دختر نیست. اگر بود، یا باید او را راضی کند یا از خیر آن ازدواج بگذرد. اما اگر قرار بر ازدواج شد، پسر خانواده، مادر را برای دیدن دختر می فرستد و وقتی قرار شد که خانواده پسر به خواستگاری رسمی بروند، خانواده دختر رضایتش را با جمله جای شما فرش شده است، اعلام می نماید.

موسیقی بلوچی در عروسی

مراسم ازدواج در چابهار و سایر مناطق بلوچ نشین، 3 شبانه روز طول می کشد و 8 نوع آیین دارد. این آیین ها مشتمل بر حنابندان یا حنا دوزی، بر بند مالی، جل بندی، گندونن، سرآپی، هبرجنی، مشاطه یا آرایش عروس و داماد است.

در هر یک از این مراسم، موسیقی بلوچی پای ثابت شادی است. مردم بلوچ به موسیقی اهمیت زیادی می دهند، به همین دلیل مراسمی نیست که در استان سیستان و بلوچستان برگزار گردد، اما ازهنر موسیقی در آن بهره ای نبرند؛ به خصوص مراسم ازدواج و عروسی که باید همراه با شادی باشد.

موسیقی بلوچی

مردم بلوچ در مراسم خود از سازهای اصیلی مانند تنبورگ، قیچک، رباب، نی یا نل، بانچو، دینبوک، دهل و کوزه استفاده می نمایند. مردم در این مراسم لباس های رنگی می پوشند و به پایکوبی و پایکوبی می پردازند. یکی دیگر از جلوه های فرهنگ مردم چابهار، پایکوبی بلوچی است. دو چایی، سه چایی، کوپکو، لنکی از مهمترین پایکوبی های بلوچ است. لیوا از پایکوبی های زیباست که هنوز در چابهار باقی مانده و با نواختن دهل، سرنا، لیوا و یک دهل کوچک تر، اجرا می گردد. این پایکوبی مختص جشن و شادی است.

آنها هم مانند مردم هرمزگان و خوزستان در روستاها بازی های محلی را در کنار مراسم عروسی دارند. مثل بازی سرخ پری زرد پری، پادشاه وزیر، چوب بازی، کشتی کج کردون، چل بازی، کلاه چل چل، اشکاتیلی که از بازی ها محلی چابهار است و معمولاً برای سرگرم کردن مهمانان عروسی، آن را اجرا می نمایند و هدیه ای نیز برای برنده مسابقه از سوی خانواده داماد در نظر گرفته می گردد.

بجار برای تامین هزینه ها و گلاب پاشی

در میان مردم بلوچ، یک رسم جالبی هم هست که به آن بیجار می گویند. در این رسم، آشنایان داماد و خانواده او وقتی می فهمند که پسری قصد ازدواج دارد، هر کسی بنا به وسع خود، کمکی به خانواده داماد برای برپایی مراسم عروسی می نماید که در قوم بلوچ به آن بچار، بیجار یا بجار می گویند. بچار ممکن است پول باشد یا گوسفند، برنج، گندم یا حتی بخشی از لوازم منزل.

در بعضی از شهرها هم مانند شهرهای استان هرمزگان، قبل از مراسم عروسی و حنابندان مراسم پاشویه داماد با گلاب را دارند که برای عروس نیز در بعضی از مناطق اجرا می گردد. این گلاب پاشی به منزله رایحه خوش زندگی معنا می دهد. معمولا این مراسم زمانی اجرا می گردد که خانواده ها از نظر تامین هزینه آماده برگزاری جشن شده اند.

حنابندان یواشکی!

مراسم حنابندان معمولاً یک شب قبل از مراسم اصلی عروسی برگزار می گردد.در جنوب کشور این مراسم به شکل های مختلف برگزار می گردد؛ مثلاً در استان خوزستان یا هرمزگان و بوشهر حنا به پای داماد و عروس می بندند و در بعضی از روستاهای خوزستان حنا تنها به پای داماد بسته می گردد و کمی از آن هم به کف دست عروس می زنند.

اما در میان مردم استان سیستان و بلوچستان در کنار این کار، مراسم شب دزکی هم دارند. به این ترتیب که در این شب، تعداد کمی از خویشان و آشنایان نزدیک خصوصاً جوانان هم سن و سال داماد و دختران هم سن و سال عروس و دختران دم بخت، به صورت غیر رسمی دعوت می شوند و پس از پایکوبی، نیمه های شب بدون سر و صدا به دست و پای داماد حنا می بندند.

این اقدام توسط نزدیکان عروس و داماد در نیمه های شب توسط اقوام درجه یک هر یک از عروس و داماد در منزل خودشان انجام می گردد؛ یعنی حنابندان در این شب غیررسمی یا دزدکی برگزار می گردد. به همین دلیل به آن شب دزکی می گویند.

پرداچ و تاق برون بوشهری ها

در شب لباس بردن یا پرداچ هم تمام زنان فامیل جمع می شوند و خانواده داماد، لباس بلوچی که برای عروس دوخته را به تن دختر می نمایند. این لباس باید کار دست زنان خانواده داماد باشد. معمولاً هم بیشتر از یک دست لباس به عروس هدیه می دهند. این لباس های رنگی، همگی با طرح های سنتی بلوچی دوزی، تزیین شده اند.

تاق برون هم یکی از رسوم مشابه مردم بوشهر است. شبی که خانواده داماد برای عروس تاق هایی از هدایا می برند را تاق برون می گویند. در این شب خانواده داماد، عروس را به خانه پدر داماد می برند و تاق هایی به سر دارند که در آن انواع هدایا از جمله لباس محلی قرار داده شده است. کله قند، شیرینی، میوه و آجیل، طلا و سکه از جمله هدایای دیگر چیده شده در طبق ها هستند که روی سر دوستان یا اعضای خانواده داماد قرار گرفته است و افراد باید جهت خانه عروس تا خانه داماد را به همان صورت راه بروند و وقتی می خواهند طبق ها را روی زمین بگذارند از داماد شاباش می گیرند.

حجله پر زرق و برق، با آویزهایی از طلا

در استان هرمزگان برای عروس و داماد حجله ای تزیین می نمایند و شب عروسی، آنها را تا حجله بدرقه می نمایند. این حجله ها اتاقی در خانه پدر عروس است که بسیار مفصل تزیین می گردد. درون اتاق حجله ها را با آینه های زیادی که به دیوار و سقف نصب نموده اند، آیات کوتاه کلام الله مجید؛ گلدان، آویز، لوستر و … تزئین می نمایند در این اتاق بیشتر از رنگ های تند و شاد استفاده می گردد و در گذشته هم از در و دیوارش طلا آویزان بوده است، اما اکنون به دلیل شرایط مالی خانواده ها، هر کسی بسته به وسعش این اتاق را تزئین می نماید. در این حجله ها معمولاً، سرویس حمام و دستشویی نیز وجود دارد. عروس و داماد در گذشته از دو هفته تا 3 ماه از حجله بیرون نمی آمدند؛ مگر برای کارهای ضروری. غذای آنها نیز توسط خانواده تأمین می شده است.

این رسم با کمی تغییر هنوز هم در میان اهالی هرمزگان پابرجاست. حتی اکنون حجله های عروس در شهر بندر کنگ این استان به عنوان میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده اند و چند تایی از این حجله ها را برای کاربری گردشگری و اقامتی، تزئین نموده اند.

در هر یک از استان های جنوبی کشور از جمله، خوزستان، هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان باید به نقش موسیقی جنوبی در همه مراسم ازدواج پرداخت.

این مراسم پس از جشن عروسی هم ادامه دارد و معمولاً در استان هایی مانند، خوزستان، جشن با بردن طبقی از خوراکی های گرم برای عروس و داماد به سرانجام می رسد. در این طبق عسل، شیره، خرما، نان برشته، خامه، جزو جدانشدنی از سینی صبحانه است. این صبحانه در شهرهای دیگر جنوبی هم وجود دارد و هر کسی چیزی به آن اضافه می نماید. اما از آنجا که در مناطق جنوبی، خرما بسیار زیاد یافت می گردد، حتماً یک نوع خوراکی در این سینی ها هست که از خرما تهیه شده است.

قطعا در هر روستا و شهری باز هم مراسم مختلفی در طول ایام ازدواج دو نفر برگزار می شده که یا فراموش شده اند یا اجرا می شوند اما اطلاع زیادی از آنها در دست نیست. این مراسم بنا به ذوفق و سلیقه افراد ممکن است تغییراتی هم نموده باشند اما همه آنها در جهت ایجاد فضایی شادی آفرین برای خانواده ها خواهد بود.