تاریخچه چهارشنبه سوری (مراسم آخرین شب چهارشنبه سال) - نوای پرنده پارسی

سرویس خانه داری - یکی از آئین های سالانه و دیرینه ایرانیان جشن سوری، چهارشنبه سوری یا به عبارتی دیگر چارشنبه سوری است. ایرانیان آخرین سه شنبه سال خورشیدی را با بر افروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می فرایند.

تاریخچه مراسم چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار می شود مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می نمایند که ریشه اش به قرن ها پیش باز می شود که مراسم ویژه آن در شب چهارشنبه صورت می گیرد. برای مراسم در گوشه و کنار کوی و برزن نیز بچه ها آتش های عظیم می افروزند و از روی آن می پرند و ترانه (سرخی تو از من؛ زردی من از تو) می خوانند.

ظاهرا مراسم چهارشنبه سوری برگرفته از آئین های کهن ایرانیان است که همچنان در میان آن ها و با اشکال دیگر در میان باقی بازماندگان اقوام آریائی رواج دارد و سور در زبان و ادبیات فارسی و بعضی گویش های ایرانی به معنای جشن،مهمانیو سرخ آمده است. جشن سور از زمان های بسیار دور در ایران مرسوم بوده است. قبل از ورود اسلام به ایران هر سال 12 ماه و هر ماه 30 روز بوده که هر کدام از این 30 روز اسمی معین داشته است که بعد از ورود اسلام به ایران تقسیمات هفته نیز به آن اضافه شد. در ایران باستان در سرانجام هر ماه جشن و پایکوبی با نام سور مرسوم بوده است.

مختار برای کشتن یزید در شهر کوفه که بیشتر آنان ایرانی بوده اند از این فرصت استفاده نموده و در زمان همین جشن که مصادف با چهارشنبه بود یزید را قصاص نمود. بعد از گذشت چند سال بعد از ورود اسلام به ایران رفته رفته جشن سور در ایران کم رنگ و به آخرین چهارشنبه سال محدود شد. جشن سور از مراسم اصیل ایرانی است و منشا خارجی ندارد. آتش از عناصر چهارگانه است و تنها عنصری است که آلوده نمی شود؛ به همین منظور از گذشته های بسیار کهن تا به امروز این آداب مرسوم بوده است. آخرین سه شنبه سال را شب چهار شنبه سوری می گویند. شبی که امروزه فقط بوته افروزی آن مانده است. این کار را عصر سه شنبه آخر سال که آخرش چهارشنبه است انجام می دهند. بدین ترتیب که دسته های هیزم را روی هم می گذارند؛ خورشید که غروب کرد هیزم را در حیاط خانه یا در کوچه یا در میدان باز آتش می زنند.

در شاهنامه نیز اشاراتی به این جشن شده است که از قدمت آن خبر می دهد. از داستان رزم بهرام چوبینه با پرموده پسر ساوه شاه اطلاعاتی می شود به دست آورد. بخشی از این داستان را با هم می خوانیم.

هنگامی که هر دو سپاه آماده رزم بودند، خبرنگاران بینی بهرام را پند می دهد که:

خبرنگاران شمر گفت بهرام را

که در چارشنبه مزن کام را

اگر زین بپیچی گزند آیدت

همه کار ناسودمند آیدت

یکی باغ بد در میان سپاه

از این روی و زان روی بد رزمگاه

بشد چارشنبه هم از بامداد

بدان باغ کامروز باشیم شاد

ببردند پرمایه گستردنی

می و رود و رامشگر و خوردنی

ز جیحون همی آتش افروختند

زمین و هوا ار همی سوختند

همچنین داستان گذر سیاوش از آتش برای نشان دادن پاکی خود را نیز دلیلی بر برپایی این جشن می دانند.

مجموعه شعر چهارشنبه سوری

ظهور آتش بازی در مراسم چهارشنبه سوری

آتش بازی در شب چهارشنبه سوری در زمان ناصرالدین شاه و از طریق فرانسوی ها در ایران رواج پیدا کرد. در ابتدا فقط برای سرگرمی شاه این نمایش انجام می شد اما پس از آن مردم هم در این سرگرمی سهیم شدند و دستور نمایش آن در میدان توپ خانه صادر شد و مردم در آنجا به تماشای آتش بازی می ایستادند و کم کم به شکلی که امروزه اجرا می شود در آمد.

بوته افروزی در چهارشنبه سوری

در ایران رسم است که پیش از پریدن آفتاب، هر خانواده بوته های خار و گزنی را که از پیش فراهم نموده روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت گله؛ کپه می نمایند. با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوت ها را آتش می زنند. در این هنگام از عظیم تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت، سرخی و شادی را به هستی خود ببخشند. مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی را نیز می خوانند . خاکستر چهارشنبه سوری نحس است؛ زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن، زردی و ییماری خود را از راه جادوی سرایتی به آتش می دهند و در عوض سرخی و شادابی آتش را به خود منتقل می نمایند.

سرود زردی من از تو ، سرخی تو از من

در هر خانه، زنی خاکستر را در خاک انداز جمع می نماید و آن را از خانه بیرون می برد و در سر چهار راه یا در آب روان می ریزد. در بازگشت به خانه، در خانه را می کوبد و به ساکنان خانه می گوید که از عروسی می آید و تندرستی و شادی برای خانواده آورده است؛ در این هنگام اهالی خانه در را به رویش می گشایند. او بدین گونه همراه خود تندرستی و شادی را برای یک سال به درون خانه خود می برد. ایرانیان عقیده دارند که با افروختن آتش و سوزاندن بوته و خار فضای خانه را از موجودات زیانکار می پالایند و دیو پلیدی و ناپاکی را از محیط زیست دور و پاک می سازند. برای این که آتش آلوده نشود خاکستر آن را در سر چهارراه یا در آب روان می ریزند تا باد یا آب آن را با خود ببرد. گرد آوردن بوته، آتش زدن و پریدن از روی آن و گفتن عبارت زردی من از تو، سرخی تو از من شاید مهمترین اصل شب چهارشنبه سوری است. هر چند که در سال های اخیر متاسفانه این رسم شیرین جایش را به ترقه بازی و استفاده از مواد محترقه و منفجره خطرناک داده است. مراسم دیگری مانند کوزه شکنی،فالگوش نشینی، آش نذری پختن، آب پاشی، بخت گشائی دختران، دفع چشم زخم ها، کندر و خوشبو، قاشق زنی و فالگرفتن هم در این شب جزو مراسمات جالب و جذاب می باشد. (برای آشنایی با سنت های چهارشنبه سوری اینجا را کلیک کنید).

تحریف آئین چهارشنبه سوری

یافته های پژوهشی نشان می دهد که تمامی آیین ها و یادمان هایی که مردم ایران در هنگامه های گوناگون بر پا می داشتند و بخشی از آن ها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است؛ با منش، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمیخته بود و در همه آن ها، اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان در قالب نمادها، نمایش ها و آیین های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود.

رفتار خشونت آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نظیر آنچه که امروزه تحت نام چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم، در هیچ کدام از این آیین ها دیده نمی شود. بهتر است بگوییم، کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش سلامتی مردم را هدف می گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آیین چهارشنبه سوری را تحریف نموده اند. پس امیدوارم دوستان عزیز با خواندن این مطالب، زیبایی این رسم کهن ایرانی را با انجام کارهای خطرناک و استفاده از وسایل خطرناک آتشبازی خراب ننمایند.

چند توصیه مهم:

با رعایت چند نکته ساده می توانید چهارشنبه سوری خاطره انگیز و سلامتی را بگذرانید:

• هرگز مواد سوختنی و ترقه در مقادیر کم یا انبوه در منزل نگهداری نشود.
• از آتش زدن لاستیک، هیزم و کارتن خالی در واحدهای مسکونی یا در معابر، کوچه و خیابان خودداری کنید. چرا که ضمن ایجاد آلودگی های شدید در هوا سایر خطرات را در پی دارد.
• آتش بازی در نزدیکی وسایل نقلیه که حامل بنزین و مواد سوختی هستند، در صورت کمترین نشت و حتی در شرایط عادی، این وسایل را به بمبی تبدیل می نماید که چاشنی انفجار آن کشیده شده است.
• در صورت روشن کردن آتش، توصیه می شود آتش در حجم کم باشد و از ریختن مواد سریع الاشتغال نظیر نفت، بنزین و سایر مواد اشتغال زا بر روی آتش به شدت خودداری شود.
• وجود یک کپسول خاموش نماینده آتش نشانی پودری در نزدیک محوطه آتش لازم است.
• از پرتاب فشفشه و موشک بر روی شاخه درختان، پشت بام و بالکن منازل خودداری شود.
• قبل از ترک محل روشن کردن آتش، حتما از خاموش بودن آن مطمئن شده و توسط آب، باقی مانده آن را کاملا سرد نموده و جمع آوری کنید.
• در صورت بروز هرگونه حریق یا حادثه، ضمن حفظ خونسردی در اسرع وقت با شماره تلفن 125 ستاد فرماندهی سازمان آتش نشانی تماس گرفته و مراتب را با ذکر نوع حادثه و نشانی دقیق اطلاع دهند.
• بسیاری از بچه ها به دور از چشم والدین مواد را خریداری و در جیب، کیف و یا کمد نگهداری می نمایند که به علت درجه آتش گیری پایین به زودی مشتعل و خسارات فراوان جانی و اقتصادی را به بار می آورند.
• از انداختن ظروف تحت فشار مثل کپسول ها، اسپری های حشره کش و ... به داخل آتش خودداری کنید؛ زیرا به علت دارا بودن خاصیت انفجاری ذرات آن پرتاب و به داخل چشم وارد می شود.
• هنگام استفاده از فشفشه دستانتان را باز نگه داشته و از جلوی صورت دور نگه دارید تا دچار سوختگی نشوند.