اگروتوریسم در گیلان، اولویت یا ضرورت؟ - نوای پرنده پارسی

گردشگری کشاورزی که با اصطلاح اگریتوریسم شناخته شده است در کشورهای مختلف تعاریف متفاوتی دارد. به طورکلی توصیف فعالیت های مزرعه که هم به گردشگری مرتبط هستند و هم به عملکرد مزرعه کمک می کنند، راه اندازی کسب وکار ایجاد مزرعه یا سایت کشاورز به عنوان مقصد گردشگری و با اهداف تفریحی و آموزشی است. قدمت گردشگری کشاورزی به اواخر قرن 19 میلادی می رسد که از آن دوره به بعد در دهه های مختلف تعابیر متفاوتی از کمک به چیدن محصول، خواب و صبحانه، گذراندن یک شب در مزرعه و تورهای تجاری مزرعه گرفته تا مشارکت در فعالیت های مزرعه، خرید مستقیم محصولات کشاورزی، آموختن در مورد مزرعه و محصولات کشاورزی را شامل می شود. طی سالیان گذشته واژه اگریتوریسم با سایر فعالیت های تفریحی، سرگرمی و روستایی آمیخته بوده ولی امروزه از یکدیگر جداشده اند. اگریتوریسم اگرچه مفهوم جدیدی است، اما در گستره وسیعی از اروپا، استرالیا، نیوزلند، آسیا، آفریقای جنوبی و ایالات متحده در حال افزایش است و به عنوان شاخص توسعه گردشگری درکشورهایی مانند مالزی محسوب می شود.

امروزه کشاورزی در بیشتر کشورهای درحال توسعه به تنهایی نمی تواند فرصت های اشتغال و منابع درآمدی کافی برای رفع تمامی نیازهای مناطق روستایی را تأمین نماید، و در پی این فرآیند، آنچه سبب فراهم کردن و زمینه سازی برای ایجاد کارکردی پویا در روستاها می شود، وجود ساختاری متناسب با فعالیت های نوین گردشگری به منظور تقویت نقش پذیری و اثرگذاری در فرآیند توسعه است. ازاین رو گردشگری کشاورزی می تواند به عنوان راهبرد باز ساخت روستاها و توسعه روستایی برای متنوع ساختن اقتصاد روستایی و توسعهٔ پایدار روستایی مطرح شود. استان گیلان با توجه به تنوع جغرافیایی و مزیت های بالقوه موجود در آن و ازآنجایی که بیشتر جمعیت گیلان را روستائیان تشکیل داده و شغل غالب جمعیت روستایی استان گیلان کشاورزی هست، شکل گیری و توسعه فعالیت های گردشگری کشاورزی (گردشگر با حضور در مزارع با نحوه کشت و برداشت محصول و حتی فرآیند صنایع جانبی آن آشنا شود)، بهره برداری و استفاده درست از منابع بالقوه محیطی-طبیعی و توان های انسانی و میراث معنوی (آداب ورسوم محلی، بافت سنتی، معماری بومی)، مدیریت خردمندانه محیط و کاربری صحیح منابع می تواند راهبرد مناسبی برای توسعه روستا و پایداری توسعه باشد. محدود بودن فعالیت های اشتغال در روستاهای استان گیلان، عدم بهره برداری بهینه از جاذبه های طبیعی و گرایش به جاذبه های جدید همانند فعالیت های کشاورزی، پتانسیل زیاد منطقه برای بهره بردن جامعه مهمان از جاذبه ها و از سویی دیگر ایجاد اشتغال و متنوع اقتصاد روستایی و حل برخی مسائل و چالش های جامعه میزبان، ضرورت پرداختن به گسترش ابعاد دیگر گردشگری (گردشگری کشاورزی) را ایجاب می کند ولی ازآنجاکه بحث گردشگری کشاورزی بحثی نسبتاً تازه در محافل علمی ایران است در وهله اول توجیه کردن ضرورت این فعالیت اقتصادی، شناسایی جاذبه های گردشگری کشاورزی و همچنین حفظ فعالیت های کشاورزی در این روستاها که موجبات جذب گردشگران و ماندگاری آن ها در روستاها می شود، به منظور زمینه سازی برای توسعه روستایی سپس امکان سنجی و اولویت بندی نقاط مستعد آن در برنامه های توسعه استان قرار گیرد. هم اکنون در بسکمک از روستاهای استان گیلان فعالیت های گردشگری در نواحی روستایی صرفاً به گشت وگذار در روستا تعبیر می شود و با توجه به پتانسیل های موجود در مناطق مختلف روستایی، شکل خاصی از گردشگری شکل نگرفته و برنامه های هدفمند مختص به گردشگری کشاورزی تعریف نشده است.

محصولاتی همچون چای، برنج، زیتون، مرکبات، بادام زمینی، گل گاوزبان، فندق، گیاهان دارویی، پرورش ابریشم، شیلات و دامداری مناطق کوهستانی در تبادل فعالیت های تجاری و بازرگانی مردم این سامان، همواره مقوله ای معین کننده برای معیشت مردم است. با شروع فصل بهار کشاورزان کم کم آماده فعالیت می شوند؛ چای کاران برای چینش برگ های سبز چای، شالی کاران برای نشاء شالیزارها، گندم کاران برای کشت محصول، دامداران آماده کوچ بهاره، در فصل تابستان برداشت برنج، فندق، گل گاوزبان، گیاهان دارویی و در فصول پاییز و زمستان برداشت بادام زمینی، زیتون، درختان مرکبات و صیادی همه این ها مناظر زیبا و بی بدیلی را در سراسر استان به تصویر می کشد که می توان از آن در راستای توسعه گردشگری کشاورزی و افزایش توان اقتصادی کشاورزان استفاده کرد ولی تا به امروز توجه خاصی به آن نشده است. با توجه به تمام مواردی که به آن ها اشاره شد و همچنین جغرافیای کشاورزی حاکم، پتانسیل بالقوه درزمینهٔ گردشگری کشاورزی در نواحی روستایی، استان گیلان می تواند به عنوان استانی پیشرو در این زمینه مطرح شده و الگوی مناسبی برای سایر مناطق کشور باشد. بنابراین پیشنهاد می شود تا زمینه مناسبی برای شکل گیری این نوع از گردشگری در استان فراهم شود. ازآنجایی که شعار توسعه و بخصوص توسعه پایدار تغییر به منزله تداوم و بهبودی در طول زمان است، ضروری است این نوع از گردشگری به کمک مردم و مسئولین محلی به فعلیت برسد. به نظر می رسد اولین نیاز تدوین طرحی جامع برای هر شهرستان و تهیه شناسنامه اگریتوریسمی برای هر محصول کشاورزی است تا در راستای آن بتوان با اقداماتی نظیر تهیه نقشه گردشگری کشاورزی و طراحی جهت گردشگری کشاورزی، انتخاب جامعه هدف، تشکیل تعاونی ها، ایجاد غرفه ها و بازارها، ایجاد مزارع خود برداشت در روستاها، راه اندازی مزارع آموزشی اوقات فراغت و آموزش کشاورزی، برگزاری جشنواره های مردمی توسعه امکانات اقامتی و پذیرایی مزرعه محور به همراه اطلاع رسانی مناسب برای جذب گردشگر کشاورزی در روستاها، به شناساندن مزارع و شهرستان ها به عنوان قطب های گردشگری کشاورزی منطقه ای و در برنامه ریزی بلندمدت بین المللی دست یافت.

همچنین بهتر است برای آگاه سازی مردم از اهمیت و اثرات مطلوب این نوع از گردشگری و فراهم سازی زمینه حضور گردشگران، یک منطقه حتی در مقیاس کوچک به عنوان نمونه انتخاب شده و با تبلیغات مناسب گردشگران به آن سمت هدایت شوند. تلاش شود که این کار بیشتر در سطح محلی و با مدیریت خود مردم و نخبگان روستایی شکل گرفته و سازمان های دولتی تنها تسهیلگر باشند. الگوی اجرایی این مدل متکی بر خانوار و با دخالت و نظارت خود آن ها انجام گیرد. امید است گردشگری کشاورزی با تکیه بر پژوهش های لازم افق های جدیدی را در توسعه روستایی گشوده و ضرورت دارد برای تحقق این مهم برنامه مدونی تدوین شود.