جوایز علمی و نقش برجسته آنها در ارتقای سطح دانش بشر - نوای پرنده پارسی

به گزارش خبرنگاران، پس از کنفرانس دنیای علوم در سال 1999 میلادی، سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین المللی علوم از سال 2001 مصادف با 1380، روز دهم نوامبر برابر با 19 آبان ماه را به عنوان روز دنیای علم در خدمت صلح و توسعه نامگذاری کرد. مهمترین هدف یونسکو از این نامگذاری بهره مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان درباره تاثیر علم، فناوری بر زندگی مردم و صلح و توسعه است. فراوری دانش کلید رشد مالی جوامع است و جوایز علمی نیز برای تشویق افراد به این زمینه طراحی شده اند. اما برنده شدن یک جایزه معتبر چه تاثیری بر آینده دنیا دارد؟

نقش جوایز در پیشبرد موضوعات علمی

محققان آمریکایی اخیرا با یاری یکدیگر مطالعه ای انجام دادند و در آن به آنالیز نقش جوایز در پیشبرد موضوعات علمی و ارتقا سطح دانش پرداختند.

در این مطالعه محققان دانشگاه نورث وسترن، صدها جایزه علمی و تاثیر آنها در بیش از 11 هزار موضوع و مقالات مختلف را تجزیه و تحلیل کردند. آنها دریافتند طی 10 سال گذشته موضوعاتی که پیشتر بعضی محققان به علت آنالیز آنها پیروز به دریافت جایزه شده اند نسبت به مقالاتی که جوایزی دریافت ننموده اند، سبب افزایش 40 درصدی فراوری مقالات و افزایش 33 درصدی استناد به این مقالات شده است. به علاوه بر آن موضوعات برنده جایزه باعث افزایش 55 درصدی حفظ دانشمندان روی این موضوعات و افزایش 37 درصدی ورود دانشمندان تازه به آن حوزه شده است.

محققان این مطالعه خاطرنشان کردند گرچه به نظر نمی رسد افزایش بودجه بتواند علتی برای رشد و افزایش علاقه محققان در یک زمینه خاص باشد اما با این حال، به نظر می رسد مقدار ارزشی که یک جایزه دارد به سرعت می تواند سبب توسعه موضوع آن مقاله در دهه های آینده گردد. به طور کلی، به نظر می رسد جوایز تاثیر فوری دارند و موضوعات برنده جایزه به سرعت سبب افزایش علاقه افراد در یک زمینه خاص می شوند.

معین نیست که آیا ارتباط بین جوایز و رشد غیرمنتظره یک مقاله برنده جایزه به رخ دادن تغییراتی در رشد یک موضوع(تاپیک) می انجامد یا خیر. اگرچه محققان استدلال می نمایند که افزایش علاقه به کار یک دانشمند برنده جایزه نیز ممکن است به افزایش علاقه افراد به موضوع مرتبط با جایزه منجر گردد اما از سویی دیگر محققان ادعا می نمایند که اهدای جایزه نشان دهنده آن است که برترین کار مرتبط با یک موضوع صورت گرفته است و به جای ارتقای علاقه افراد به یک موضوع، از مقدار آن می کاهد. این تصور تقویت می گردد که برندگان جوایز پس از برنده شدن یک جایزه دوست دارند سراغ موضوعات تازه بفرایند و مقالات دیگر رقبا برای کسب آن جایزه کمتر از حد انتظار مورد استناد قرار می گیرد. به عنوان نخستین گام در جهت درک ارتباط احتمالی بین جوایز و رشد زیاد یک موضوع، به آنالیز این موضوع پرداختیم که آیا جوایز از نظر آماری با شروع یک دوره رشد غیرعادی در سودمندی و تاثیر مقاله، و توجه و عدم توجه دانشمندان به آنالیز دقیق و همه جانبه یک موضوع مرتبط هستند یا خیر. ما در تجزیه و تحلیل خود از داده های تازه صدها جایزه علمی شناخته شده در سراسر دنیا و داده های طولی بیش از 10 هزار مقاله علمی استفاده کردیم.

گروهی دیگر از محققان استدلال نموده اند که افزایش علاقه به کار یک دانشمند برنده جایزه نیز ممکن است علاقه به تحقیق درباره موضوع مرتبط با جایزه را افزایش دهد. محققان به عنوان اولین گام برای درک ارتباط احتمالی بین موضوعات برنده جوایز و رشد فوق العاده و علاقه افراد به آن موضوع، داده های مربوط به 405 جایزه علمی را که 2900 بار بین سال های 1970 تا 2007 به 11539 موضوع علمی در 19 رشته اعطا شده بود، جمع آوری کردند. داده های جوایز علمی در خصوص جوایز و دانشمندان از صفحات ویکی پدیا جمع آوری شده بودند. جوایز شامل جوایزی مانند جایزه ولف و جایزه تورینگ و بعلاوه صدها جایزه معتبر علمی دیگر بود.

پس از تجزیه و تحلیل داده ها محققان متوجه شدند که موضوعات معروف ویکی پدیای یک محقق، آن موضوعاتی است که آن محقق به طور میانه 10 مقاله درباره آن منتشر نموده است. محققان در نتیجه گیری مقاله خود گفتند: برنده شدن جوایز به طور قوی و مثبتی با رشد فوق العاده زیاد آن موضوع نسبت به موضوعات همسان که برنده هیچ جایزه ای نشدند، در جوامع مرتبط است. پس از انجام آنالیز های بسیار دریافتیم که موضوعات برنده جایزه پس از اعطای جایزه نسبت به موضوعات مشابه، به طور غیرمنتظره ای شناخته تر و معروف تر می شوند.

برای مثال گرم شدن کره زمین چیزی است که چه به آن اهمیت داده گردد چه نه، در حال وقوع است. همانطور که دانشمندان ناسا گزارش داده اند، فعالیت های انسانی همچنان به شکل روزافزون به تشدید این مشکل ادامه می دهد. طی سال های اخیر افراد بسیاری درباره مسائلی همانند گرمایش دنیای صحبت نموده اند که یکی از آن افراد بیل گیتس بوده است. بیل گیتس در حال حاضر در حال حمایت از یک راه چاره بالقوه برای توقف گرم شدن کره زمین است که محور آن فناوری مهندسی آب و هوای خورشیدی(solar geoengineering) است. چندی پیش بیل گیتس میلیاردر مشهور آمریکایی و یکی از کارآفرینان برتر هزاره تازه گفته بود در فکر سرمایه گذاری روی یک ابر شیمیایی است که می تواند به فرایند گرمایش کره زمین سرانجام دهد. هنگامی که فردی شناخته شده ای مانند او درباره یک موضوع خاص صحبت می نماید توجه افراد زیادی به این موضوع جلب می گردد و دانشمندان نیز به نوشتن مقالات بیشتری در این زمینه روی می آورند تا اطلاعات بشر در این زمینه را بسط دهند و این موضوع نیز می تواند شانس آنها برای دریافت جوایز را ارتقا دهد.

همین موضوع گرمایش سبب شد تا سه دانشمند پیروز به دریافت جایزه نوبل فیزیک امسال میلادی شوند. جایزه نوبل فیزیک 2021 به سوکورو مانابه از آمریکا و کلاس هاسلمن از آلمان به پاس کوشش هایشان در زمینه مدل سازی فیزیکی آب وهوای زمین و پیش بینی قابل اطمینان گرمایش دنیای تعلق گرفت و نیم دیگر جایزه یک میلیون و 145 هزار دلاری به جورجیا پاریسی برای کشف اثر متقابل نابهنجاری و نوسانات در سیستم های فیزیکی در مقیاس اتمی تا سیاره ای اهدا شد. ایجاد یک پایه علمی محکم برای پیش بینی آنچه برای جو و در کوتاه مدت برای آب وهوا رخ می دهد، چالشی است که تمام زندگی کاری مانابه را در بر گرفته بود. هاسلمن که یکی از برندگان این جایزه علمی معتبر است سالهاست به آنالیز این موضوع پرداخته و می گوید: ضروری ترین اقدامی که اکنون می بایست صورت گیرد انجام کاری برای مقابله با گرمایش دنیای است. کارهای زیادی است که می توانیم برای جلوگیری از گرمایش دنیای انجام دهیم. سوال کلی که مطرح است این است که آیا افراد متوجه خواهند شد چیزی که در 20 یا 30 سال آینده اتفاق خواهد افتاد موضوعی است که آنها باید در حال حاضر به آن پاسخ دهند؟ ما حدود 50 سال یا بیشتر است که در خصوص گرمایش دنیای هشدار می دهیم اما مردم حاضر نیستند این واقعیت را بپذیرند که باید در حال حاضر به چیزی که در چند سال آینده رخ خواهد داد واکنش نشان دهند و این چیزی که ما سالهاست به عنوان دانشمندان حوزه آب و هوا با آن روبرو هستیم.

سایت نوبل نیز به منظور آنالیز تاثیر جایزه نوبل و جایگاه آن در توسعه اطلاعات جوامع با ویدار هلگسن، مدیر اجرایی بنیاد نوبل که پیش از این وزیر اقلیم و محیط زیست نروژ تبادل نظر نموده است.

هلگسن بر این باور است که اگر دانشمندان هر حوزه ای با کارشناسان، سیاستگذاران و فعالان دیگر تعامل داشته باشند جوامع شاهد پیشرفت بسیار زیادی خواهند بود.

وی در پاسخ به این سوال که به نظر او جایزه نوبل و برندگان جایزه نوبل می توانند چه نقش کلیدی در این امر ایفا نمایند، اضافه کرد: ما باید با هم مسائل را درک کنیم و راه چاره های مناسب را شناسایی کنیم. رشته های دریافت نماینده جایزه نوبل در این موضوع کارآمد هستند. ما برای یافتن راه چاره های مناسب به دانش فیزیک و شیمی احتیاج داریم. ما به اقتصاددانان احتیاج داریم که به ما بگویند چگونه می توانیم برای مهار مسائل خاص و حل آنها به طور موثر عمل کنیم. بنابراین جایزه نوبل و برندگان آن نقش مهمی در حل مسائل جوامع دارند. ما به گفت و گوی سیاسی علمی احتیاج داریم. این بدان معناست که ما احتیاج به تصمیم گیری سیاسی داریم که مبتنی بر دانش و علمی خاص اخذ شده است و از طرفی دنیا به دانشمندانی احتیاج دارد که مایل و قادر به تعامل مستقیم با تصمیم گیرندگان باشند. این هدف جایزه نوبل و دیدگاه آلفرد نوبل است و هنوز پابرجا است.

روز دنیای علم در خدمت صلح و توسعه در سال 2021

امسال(2021) بیستمین سالگرد روز دنیای علم در خدمت صلح و توسعه است و موضوع برجسته این روز دنیای در این سال، آگاهی بخشیدن به جوامع درباره تغییرات اقلیمی و آب و هوایی است.

با تبدیل شدن تغییرات آب و هوایی به تهدیدی جدی برای زندگی میلیاردها انسان و کره زمین، امسال روز دنیای علم در خدمت صلح و توسعه، اهمیت آگاهی بخشی و آماده سازی جوامع در خصوص این معضل را برجسته نموده و مد نظر قرار داده است. هدف از این کار، نزدیک تر کردنِ علم به جامعه با برجسته کردن بعضی از جنبه های علمی کلیدی و راه چاره های احتمالی ارائه شده به وسیله علم، فناوری و نوآوری برای بعضی از چالش های بزرگ دنیای است که جامعه امروزی با آن روبرو است.

رویداد یونسکو بر اساس یافته های علمی برگزار خواهد شد و با یک سخنرانی شروع می گردد که بعضی از چالش های کلیدی را که بر سر راه آماده سازی جوامع برای مقابله با تغییرات اقلیمی است، معرفی می نماید. پس از آن یک میزگرد در خصوص راه چاره های مقابله با این مشکل برگزار می گردد.

هلگسن معتقد است موضوع گرمایش دنیای بسیار مهم است و باید دولت ها یک فکر جدی درباره آن نموده و آنالیز آن را در دستور کار خود قرار دهند. گرمایش دنیای و کاهش منابع طبیعی، اقتصادها را تضعیف می نماید، جوامع را شنماینده تر می نماید و به طور بالقوه درگیری در جامعه و بین کشورها بر سر منابع را تشدید می نماید.

مدیر اجرایی بنیاد نوبل درباره نحوه آنالیز این مسائل گفت: امروزه مسائلی داریم که شتاب گرفته و با سرعت زیاد اتفاق می افتد. زیست بوم ها با سرعت های زیاد که قبلا ندیده ایم و در عین حال بسیار پیچیده هستند در حال تغییرند و به هم مرتبط هستند. گرمایش دنیای فقط مربوط به دما نیست. این در خصوص نحوه عملکرد زیست بوم ها است. گرمایش دنیای عامل بزرگی در کاهش تنوع زیستی در سطح دنیا است. این واقعیت که این مسائل به هم پیوسته هستند و به سرعت در حال افزایش هستند، مستلزم تعامل مستمر بین دانشمندان و سیاست گذاران است تا بتوان اقداماتی را برای رسیدگی به این مسائل به موقع انجام داد. از طرف دیگر، احتیاج به راه چاره هایی وجود دارد که باید سریع صورت گیرد. تصمیمات باید سریع گرفته گردد، اما راه چاره ها نیز پیچیده هستند. آنچه ممکن است به عنوان یک راه چاره خوب و موثر به نظر برسد ممکن است عوارضی نیز داشته باشد که ما به آن فکر ننموده ایم. به همین علت است که اگر احتیاج فوری به راه چاره های پیچیده دارید، به آن گفت وگوی علمی-سیاسی احتیاج دارید. من فکر می کنم وجود دانشمندان و سیاست گذاران در طیف وسیعی از بخش ها برای شناسایی مسائل و شناسایی راه چاره ها در زمان مناسب یک چالش فوری است.