پرونده پساب کانسار خزر در زمین سازمان انرژی اتمی - نوای پرنده پارسی

همین مساله، شائبه هایی درباره نگرانی مسئولان کانسارخزر از حضور رسانه ها را عنوان کرد تا این که چندی پیش، احتمال وجود مواد رادیواکتیو در پساب این کارخانه به سوژه یک شبکه های اجتماعی و سایت های خبری تبدیل شد.

این موضوع در حالی است که کانسار خزر درخواست طرح توسعه و افزایش ظرفیت فراوری داده است. اما می گویند ورود پسآب صنعتی کارخانه ید در گلستان و ابهام در مدیریت فاضلاب این کارخانه باعث گردیده اداره کل محیط زیست گلستان برای صدور مجوز بهره برداری شورابه ید و افزایش ظرفیت کارخانه کانسار خزر تعلل کند.

با این حال مدیرکل محیط زیست معتقد است؛ جای نگرانی وجود ندارد و سازمان انرژی اتمی هم نگرانی در خصوص وجود مواد رادیواکتیو در فاضلاب القاء ننموده است.

صدور مجوز استحصال و بهره برداری از ید در حاشیه شرقی دریای خزر، نخستین بار در سال 1383 صادر شد و با بهره برداری از این کارخانه (کانسار خزر) گلستان به تنها استان فراوری نماینده و صادر نماینده ید کشور تبدیل شد.

تبدیل شدن گلستان به تنها استان صادرنماینده ید و قرار دریافت ایران در لیست هفت کشور فراوری و صادرنماینده ید در دنیا هرچند به ظاهر خبر مسرت بخشی برای استان کمتر توسعه یافته ای مانند گلستان محسوب می شد اما در فاصله ای کوتاه پس از بهره برداری از این کارخانه، نگرانی های زیست محیطی موجود در خصوص ورود فاضلاب صنعتی این کارخانه به تالاب اینچه شیرینی این خبر را به تلخی تبدیل کرد.

حالا بیش از یک دهه از شروع عملیات اکتشاف و بهره برداری ید در گلستان می گذرد و مسئولان بلند پایه استان امید دارند تا انتها برنامه ششم توسعه فراوری 400 تن ید سالانه گلستان به دو هزار تن برسد اما فعالان محیط زیستی همچنان نگران صدور مجوزهای جدید طرح توسعه و افزایش ورود فاضلاب صنعتی کارخانه ید گلستان به تالاب اینچه هستند.

مجوز جدیدی صادر نگردیده است

نگرانی که مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در مصاحبه با مهر ابعاد مختلف آن را تشریح و اظهار کرد: در یک سال اخیر مجوز طرح توسعه کارخانه ید در گلستان صادر نگردیده است اما در چند مرحله درخواست پروانه بهره برداری برای شورابه ید تحویل اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان گردیده است.

امیر عبدوس اضافه نمود: شورابه ید کاری مشابه کانسار خزر انجام می دهد و مالکیت آن هم با مجموعه کانسار خزر است؛ آن ها درخواست پروانه بهره برداری داشتند که تاکنون به دلیل ابهام های موجود در مورد مدیریت پسآب آن مجوزی صادر نگردیده است.

وی با بیان این که مجوز استقرار کارخانه شورابه ید در زمان مدیریت سابق اداره کل محیط زیست گلستان صادر گردیده و هم اکنون آماده بهره برداری است، به جزییات ابهامات موجود هم اشاره و افزود: در این واحد فراوریی حجم زیادی آب از دل زمین استخراج می گردد، ید و احتمالا بُرُم (عنصر شیمیایی) آن در آینده جدا می گردد؛ این آب یا باید به زمین و همان مخزنی که برداشت گردیده تزریق و یا روی زمین مدیریت گردد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان ادامه داد: پسآب کارخانه ید بسیار شور است و رها کردن آن در آب های سطحی مجاز نیست و باید به منبع پذیرنده ای تخلیه گردد که آن منبع پذیرنده به لحاظ غلظت نمک با غلظت نمک حاصل از استحصال ید برابری داشته باشد.

زمان صدور مجوز استقرار تالاب اینچه خشک بود

وی با یادآوری این که کارخانه ید در گلستان در سال 1384 مجوز استقرار و در سال 1387 مجوز بهره برداری دریافت نموده است، بیان نمود: زمانی که این واحد فراوریی مجوز بهره برداری را از محیط زیست گلستان دریافت نموده است تالاب اینچه خشک بوده و مطابق نمونه های آنالیز تالاب اینچه، چون آب آن شور بوده، به واحد بهره بردار اجازه دادند این آب شور را به محیط پذیرنده ای که دارای آب شور بود، تخلیه کند.

عبدوس شرح داد: استاندارد فاضلاب را بر اساس آب های سطحی ندیده اند بلکه بر اساس محیط پذیرنده مقایسه کردند و اجازه تخلیه پسآب را به گودی دادند که قبلا اسمش تالاب اینچه بودهاست.

وی در پاسخ به این سوال که آیا اساسا چنین کاری با استانداردهای محیط زیستی مطابقت داشته است، گفت: چاره ای جز این نبوده؛ اینجا تالاب آب شوری بوده که خشک گردیده شاید با این کار می خواستند با یک تیر دو نشان بزنند؛ هم تالاب را زنده نمایند و آب شوری به تالاب بیاید و یک سیستم آب شوری که قبلا وجود داشته به وجود بیاورند و هم توسعه ای در منطقه اتفاق بیفتد و سرمایه گذار به نتیجه برسد.

وی توضیح داد: اما به هرحال هر اقدام و دستکاری در طبیعت تبعات مثبت و منفی به همراه دارد و این اقدام هم تبعاتی داشته است؛ در طول این 10 سال چون محیط پذیرنده یک محیط آب شور بوده به مرور به واحد گفته می گردد فقط چهار پارامتر را اندازه گیری کند و سایر پارامترهایی همچون نمک ها، سولفات، نیترات و فسفات مغفول ماند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان یادآور شد: از سال 87 تا نیمه دوم سال گذشته فقط چهار پارامتر رنگ، کدورت، مواد جامد معلق و ph (این معرف علاوه بر نشان دادن محیط اسیدی یا خنثی و یا بازی، میزان بازی و اسیدی شدن محیط را هم نشان می دهد) پسآب کارخانه ید اندازه گیری می شد.

وی اضافه نمود: قبل از ورود من حواشی در خصوص این واحد (کارخانه ید) در برخی رسانه ها مطرح گردیده بود و همین امر باعث شد حساس شوم؛ متوجه شدم فقط چهار پارامتر اندازه گیری می گردد و اعلام کردم آنالیز این پارامترها کافی نیست.

عبدوس ادامه داد: مسئولان واحد ادعا می کردند کارشناسان محیط زیست با ما غرض دارند و سختگیری می نمایند و از روش های اندازه گیری استفاده می نمایند که پارامترها بالاتر نشان داده گردد.

وی افزود: این اختلاف ها باعث شد به مسئولان واحد اعلام کنم که شما به آزمایشگاه ما اعتماد ندارید از همکاران سایر استان ها دعوت می کنم تا کار اندازه گیری را انجام دهند اما همه پارامترها را اندازه گیری می نمایند.

2 پارامتر از حد استاندارد خارج بود

وی توضیح داد: کارشناسان استان دیگری به گلستان دعوت شدند و بی خبر و شبانه از پسآب کارخانه ید نمونه برداری انجام شد؛ خوشبختانه این کار اطلاعات خوبی داد و ما متوجه شدیم دو پارامتر آمونیوم و باریوم از حد استاندارد خارج هستند.

وی با این شرح که آمونیوم خطر پرتوزایی ندارد، گفت: باریوم موجود، کمی از استانداردها بالاتر بود و وقتی که واحد فراوریی اعلام شد آن ها اعلام کردند کنترل آن برای ما خیلی سخت است و هنوز روشی برای کنترل آن پیدا ننموده ایم.

عبدوس با بیان این که سازمان محیط زیست در مورد پرتوزایی صاحب مسئولیت و تخصص نیست، اظهار کرد: قانونگذار مسئولیت این موضوع را به سازمان انرژی اتمی محول نموده است از اینرو در مورد آمونیوم خودمان مسئولیت را بر عهده گرفتیم و اخطاریه صادر کردیم اما در ارتباط با باریوم و سایر پسماندهایی که می توانند خاصیت پرتوزایی داشته باشند با سازمان انرژی اتمی مکاتبه کردیم.

وی ادامه داد: در ابتدا سازمان انرژی اتمی اعلام می کرد شما مسئولیتی در این حوزه ندارید همه نظارت ها در حال اجرا است و ضرورتی به ورود شما به این موضوع وجود ندارد.

وی به جزییات بیشتری از این مکاتبات اشاره و بیان نمود: بعد از این که ما به قانون هوای پاک و ماموریت هایی که قانون هوای پاک به سازمان محیط زیست محول نموده، اشاره کردیم و مکاتباتی در خصوص استانداردهای پرتوزایی و تشعشعات آن انجام دادیم، عزیزان در سازمان انرژی اتمی نتایج اندازه گیری ها، توصیه ها و الزامات را برای ما ارسال کردند. اشاره کردیم و مکاتباتی در خصوص استانداردهای پرتوزایی و تشعشعات آن انجام دادیم، عزیزان در سازمان انرژی اتمی نتایج اندازه گیری ها، توصیه ها و الزامات را برای ما ارسال کردند.

به گفته عبدوس کارشناسان سازمان انرژی اتمی تاکنون نگرانی را القاء ننموده اند و در خصوص پرتوزایی خارج از استاندارد پسآب کارخانه ید در گلستان اطلاع رسانی نداشته اند اما توصیه ها و الزاماتی را اعلام نموده اند که ما به دقت بر انجام این توصیه ها و الزامات نظارت می کنیم.

وی به آخرین مکاتبه سازمان انرژی اتمی در 17 مردادماه سال جاری اشاره و بیان نمود: در این نامه به صراحت اعلام گردیده از حیث ایجاد واحدهای جدید و یا افزایش ظرفیت فراوری احتمالی، مشمول نظارت های قانونی و اصول دورریز پسماندهای پرتوزا خواهد بود و در خصوص نوع اسید استفاده گردیده نیز توجه به این نکته لازم است که الزام اصلی این دفتر به کاهش رادیوم در پسآب خروجی است و استفاده از اسید سولفوریک جهت ته نشینی بیشتر رادیوم در رسوبات به عنوان یکی از راهکارها پیشنهاد گردیده و در این راستا شرکت پسماندداری صنعت هسته ای در حال مطالعه، مشاوره و آنالیز برای انتخاب روش بهینه است.

ضرورت نمی بینیم جامعه را نگران کنیم

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان با تاکید بر این که سازمان انرژی اتمی تاکنون نگرانی را القاء ننموده و در خصوص پرتوزایی خارج از استاندارد پسآب کارخانه ید در گلستان اطلاع رسانی نداشته است، گفت: ماهم ضرورتی نمی بینیم جامعه را نگران کنیم اما بر اساس اعلام سازمان انرژی اتمی از این پس پایش های مشترک (سازمان انرژی اتمی و اداره کل محیط زیست گلستان) از کانسار خزر انجام می گردد.

وی اضافه نمود: تاکنون سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان به وظایف خودش عمل نموده و سازمان انرژی اتمی نظارت ای لازم در خصوص کارخانه ید گلستان را داشته است اما اداره کل محیط زیست گلستان تا قبل از نیمه دوم سال گذشته در صدور هیچ یک از مجوزهای کارخانه ید به دریافت مجوزهای لازم از سازمان انرژی اتمی اشاره ای ننموده است.

عبدوس ادامه داد: هم اکنون تمام درخواست های رسیده به اداره کل محیط زیست گلستان نه تنها برای طرح افزایش ظرفیت کارخانه کانسار خزر و شورابه ید بلکه برای سایر اکتشافات و بهره برداری ید در گلستان همه را به اخذ نظر از سازمان انرژی اتمی موکول نموده ایم و هیچ مجوزی نداده ایم.

وی تاکید نمود: تا نتوانیم با اطمینان به مردم بگوییم که هیچ خطری برای طبیعت و محیط زیست وجود ندارد، هیچ مجوزی نخواهیم داد اما این موضوع نباید باعث نگرانی سرمایه گذارانی که می خواهند در استان سرمایه گذاری نمایند، گردد.

عبدوس با اشاره به این که کانسار خزر تاکنون توصیه ها و الزامات را انجام داده و یا در حال اجرا آن است، اعلام نمود: هم اکنون این کارخانه در حال اجرا مطالعات برای تزریق آب به همان مخزنی که برداشت نموده است؛ زمین درخواست نموده و با واگذاری آن موافقت گردیده و با اجرای آن هم می توان مجوز شورابه ید و هم مجوز افزایش ظرفیت کانسار خزر را صادر کرد.

وجود مواد رادیواکتیو مشکل زاست و برای آن حد و مرز معین نمی کنیم

هرچند مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان اعلام می نماید که تاکنون سازمان انرژی اتمی در خصوص وجود مواد رادیواکتیوی در پسآب کارخانه نگرانی را القاء ننموده است و ما هم دلیلی نمی بینیم مردم را نگران کنیم اما مدیر گروه محیط زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان معتقد است؛ برای وجود مواد رادیو اکتیو درپسآب حد و مرز نمی شناسیم و در صورت تایید وجود آن حتی به مقدار کم مشکل زا خواهد بود.

حسن رضایی به خبرنگاران اظهار کرد: مسئولیت مستقیم و پایش فاضلاب کارخانه ید از لحاظ وجود مواد رادیو اکتیو با سازمان انرژی اتمی است.

وی اضافه نمود: در خصوص وجود مواد رادیواکتیو در پسآب کارخانه ید گلستان نه محیط زیست، نه منابع طبیعی و نه حتی اساتید دانشگاهی نمی توانند اظهار نظر نمایند چرا که در استان گلستان دستگاه های سنجش یا پیدا نمی گردد و یا اگر هم وجود داشته باشد به روز نیستند و نمی توان به صحت آن ها اطمینان کرد.

این دکترای محیط زیست با گرایش آلودگیها افزود: اداره کل محیط زیست گلستان از حیث ورود پسآب کارخانه ید به تالاب اینچه می تواند نمونه گیری انجام داده و برای سازمان انرژی اتمی ارسال کند تا از نبود مواد رادیواکتیو در آن مطمئن گردد.

وی متذکر شد: در علم شیمی برای وجود مواد رادیواکتیو و آلوده زا در تالاب حد و مرزی نمی شناسیم و هیچ گاه نمی گوییم اگر میزان مواد رادیواکتیو از این حد بیشتر باشد مضر است بلکه وجود حداقلی آن هم مشکل زاست.

رضایی تاکید نمود: اگر وجود مواد رادیواکتیو در پسآب کارخانه و تالاب اینچه تایید گردد با توجه به این که پرندگان مهاجر به تالاب می آیند و فصل زمستان گذرانی را در آن جا می گذرانند و همچنین به دلیل نزدیکی شهرها و روستاها و تردد افراد و دام در اطراف تالاب جای نگرانی وجود دارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان پاسخگویی در خصوص این که آیا وجود باریوم و آمونیوم در پسآب تهدیدی برای محیط زیست محسوب می گردد و تاکید سازمان انرژی اتمی برای استفاده از اسید سولفوریک جهت ته نشینی بیشتر رادیوم در رسوبات می تواند وجود مواد رادیو اکتیو در پسآب کارخانه ید گلستان را تایید کند یا خیر، را به زمان دیگری موکول کرد.

با وجود تماس های مکرر خبرنگاران، وی به دلایل نامعلوم از بیان شرحات تکمیلی و ارائه مطالب خودداری کرد و این سوال همچنان بی پاسخ ماند که با توجه به مکاتبات انجام گردیده از سوی سازمان انرژی اتمی با اداره کل محیط زیست گلستان بازهم در خصوص ورود پسآب کارخانه ید گلستان به تالاب اینچه نگرانی وجود ندارد؟